Ναός Επικούρειου Απόλλωνα

Ο Αρχαιολογικός Χώρος του Ιερού

Νοτιοδυτικά της Ανδρίτσαινας, σε ένα επιβλητικό και άγριο ορεινό τοπίο, βρίσκεται ο μεγαλοπρεπής ναός του Επικούριου Απόλλωνα, ένας από τους μεγαλύτερους ναούς της Αρχαιότητας.  Ο ναός βρίσκεται σε απόσταση14 χλμ. νότια της Ανδρίτσαινας, σε υψόμετρο1.130 μ., επάνω στο όρος Κωτίλιο.

 Στην τοποθεσία αυτή, που στην αρχαιότητα ονομαζόταν Βάσσες (που σημαίνει μικρά πλατώματα σε βράχους), οι κάτοικοι της γειτονικής Φιγάλειας είχαν ιδρύσει, από τον 7ο αι.π.Χ., ιερό του Απόλλωνος Βασσίτα, τον οποίο και λάτρευαν με την προσωνυμία του Επικουρίου- συμπαραστάτη στον πόλεμο ή στην αρρώστια. Το επίθετο Επικούριος δόθηκε την εποχή των πολέμων με τους Σπαρτιάτες γύρω στο 650 π.Χ.

Ο ναός του Επικούρειου Απόλλωνα στις Βάσσες της Φιγάλειας είναι ένας από τους σπουδαιότερους και επιβλητικότερους της αρχαιότητας. Αφιερώθηκε από τους Φιγαλείς στον Απόλλωνα διότι τους βοήθησε να ξεπεράσουν μια επιδημία πανώλης. Ο ναός υψώνεται επιβλητικά στα 1.130 μέτρα, στο κέντρο της Πελοποννήσου, πάνω στα βουνά μεταξύ Ηλείας, Αρκαδίας και Μεσσηνίας και βρίσκεται 14 χλμ. νότια της Ανδρίτσαινας και 11 χλμ. βορειοανατολικά των Περιβολίων. Ο ναός ανεγέρθηκε το δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. (420-410 π.Χ;) και αποδίδεται στον Ικτίνο, τον αρχιτέκτονα του Παρθενώνα. Το μνημείο αυτό με την πανανθρώπινη σημασία και συνάμα ένα από τα καλύτερα σωζόμενα της κλασικής αρχαιότητας ήταν το πρώτο στην Ελλάδα που περιλήφθηκε στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO το 1986. Τμήμα της ζωφόρου του ναού αποσπάστηκε (ΚΛΑΠΗΚΕ από τους άγγλους) το 1814 και εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο.

Η κατασκευή του ναού

Χτίστηκε το 420-400 π.Χ. στη θέση ενός παλαιότερου, αρχαϊκού ναού. Ο περιηγητής Παυσανίας, που επισκέφτηκε και θαύμασε το μνημείο στα μέσα περίπου του 2ου αι.μ.Χ., αναφέρει ως αρχιτέκτονά του τον Ικτίνο. Η θέση που κατέχει ο ναός στην ιστορία της ελληνικής αρχιτεκτονικής είναι ξεχωριστή, καθώς συνδυάζει με ιδιοφυή τρόπο τα αρχαϊστικά στοιχεία, που υπαγόρευε η τοπική θρησκευτική παράδοση, με τις τολμηρές ανανεωτικές ιδέες του δημιουργού του. Είναι δωρικός παρίπτερος, με προσανατολισμό Β.-Ν και διαστάσεις 14,48×38,24μ. στο επίπεδο του στυλοβάτη.

Κάτοψη του ναού

Η υπερβολικά στενόμακρη κάτοψη της περίστασης, ο αριθμός των κιόνων (6×15 αντί του κανονικού για την εποχή 6×13) και η διάταξή τους (μεγαλύτερα μετακιόνια διαστήματα στις στενές πλευρές) είναι αρχαϊκά χαρακτηριστικά και παραπέμπουν σε συγκεκριμένο πρότυπο: το μεγάλο ναό του Απόλλωνος στους Δελφούς. Συνυπάρχουν όμως αρμονικά με προοδευτικά γνωρίσματα της ώριμης κλασικής αθηναϊκής αρχιτεκτονικής, όπως είναι η λεπτότητα των κιόνων, το χαμηλό ύψος της κρηπίδας και του θριγκού και η ευρυχωρία του προδόμου και του οπισθοδόμου. Η μεγάλη πρωτοτυπία του μνημείου έγκειται στη διαμόρφωση του εσωτερικού του.

Στο σηκό υπάρχει η ιδέα της κιονοστοιχίας κατά τις τρεις πλευρές, όπως στον Παρθενώνα και το ναό του Ηφαίστου (Θησείο) στην Αθήνα, όμως οι κίονες στις μακρές πλευρές δεν είναι ελεύθεροι. Εκφύονται από τους τοίχους ως λεπτά εγκάρσια χωρίσματα (ανάλογα με εκείνα του αρχαϊκού ναού της Ήρας στη Ολυμπία), που απολήγουν σε ιωνικούς ημικίονες με ιδιότυπα κοινόκρανα και βάσεις. Στη στενή πλευρά του σηκού, απέναντι από την είσοδο, ο ελεύθερος κίονας (ίσως και οι δύο τελευταίοι, στην ίδια γραμμή με αυτόν, ημικίονες) έφερε το πρώτο στην ιστορία της αρχιτεκτονικής κορινθιακό κιονόκρανο.

Η κιονοστοιχία στήριζε ιωνικό θριγκό με ανάγλυφη ζωφόρο, που περιέτρεχε εσωτερικά και τις τέσσερις πλευρές του σηκού. Είχε μήκος31 μ.και οι 23 πλάκες της, με σκηνές αμαζονομαχίας και κενταυρομαχίας, βρίσκονται από το 1814 στο Βρετανικό Μουσείο. Πίσω από τον ελεύθερο κορινθιακό κίονα, στη θέση του κλειστού αδύτου άλλων ναών, δαιμορφώνεται ένας κλειστός χώρος, που επικοινωνεί μεν ελεύθερα με το σηκό, «βλέπει» όμως για θρησκευτικούς λόγους προς ανατολάς, με μια πόρτα που ανοίγεται προς το ανατολικό πτερό. Όλα αυτά τα στοιχεία συνέτειναν στην ανάδειξη του εσωτερικού χώρου και αποτέλεσαν καινοτομίες που έμελλε να επηρεάσουν αποφασιστικά την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής στους επόμενους αιώνες.

Ο ναός είναι χτισμένος από τοπικό ασβεστόλιθο. Μαρμάρινα ήταν τα κιονόκρανα του σηκού, ορισμένα μέρη της οροφής και της στέγης και ο γλυπτός διάκοσμος. Η ερείπωση άρχισε από τα ρωμαϊκά χρόνια, πρώτα από τους ανθρώπους και ύστερα από τους σεισμούς. Γλυπτά του διάκοσμου του ναού, μεταξύ των οποίων  και Αμαζονομαχία, βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Βρεττανικό Μουσείο.

Ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας που τον επισκέφθηκε, θαμπώθηκε από την ομορφιά του και τον κατέταξε δεύτερο μετά της Τεγέας σε κάλλος και αρμονία. Ο ναός ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους κλασικούς ναούς της αρχαιότητας γιατί δεν εμφανίζει ανατολικομεσημβρινό προσανατολισμό αλλά είναι κατασκευασμένος με διεύθυνση από βορά προς νότο λόγω οικονομίας του χώρου ή για λατρευτικούς λόγους που συνδέονται με τις παραδόσεις των Αρκάδων μιας και άλλοι ναοί της περιοχής φέρουν ίδιο προσανατολισμό [1].

Ο ναός συνδυάζει αρχαϊκά, κλασικά και παραδοσιακά αρκαδικά χαρακτηριστικά. Έτσι προσφέρει ένα ελκυστικό μείγμα του παλιού και του νέου, του αγροτικού και του εκλεπτυσμένου. Η επιμήκης περίπτερη δομή (39,87×16,13 μέτρα) είναι κατασκευασμένη κυρίως από γκρίζο ασβεστόλιθο τοπικής προέλευσης. Η εξωτερική κιονοστοιχία του εξάστηλου ναού ακολουθεί έναν εξαιρετικά αυστηρό δωρικό ρυθμό (οι μετόπες δεν είναι λαξευμένες). Όμως στο εσωτερικό, έξοχης ποιότητας γλυπτική συνταιριάζεται με έναν πιο περίτεχνο αρχιτεκτονικό ρυθμό. Το εμπρόσθιο τμήμα του πρόναου και του οπισθόδομου με δύο κίονες εν παραστάσι (in antis) αναδιατυπώνουν το δωρικό ρυθμό. Χαρακτηρίζεται λοιπόν ως ναός δωρικός, δίστυλος εν παραστάσι περίπτερος. Αντιθέτως στον σηκό μια σειρά εντοιχισμένων ιωνικών κιόνων στέκονται απέναντι σε χαμηλούς τοίχους στήριξης. Στο νότιο τμήμα όπου βρίσκεται το άδυτο, οι δύο τελευταίοι ιωνικοί κίονες του σηκού στέκονται στο μακρινό άκρο λοξών τοίχων, ενώ ανάμεσά τους βρίσκεται ένας κορινθιακός κίονας, μόνος στο κέντρο του ναού. Το κιονόκρανο του κίονα αυτού αποτελεί «το αρχαιότερο σωζόμενο δείγμα και θεωρείται πρότυπο για όλα τα «Κορινθιακά» μνημεία του ελληνικού, ρωμαϊκού και μεταγενέστερων πολιτισμών» [2]. Η διακόσμηση είναι αξιοσημείωτη ειδικά λόγω των διαφορετικών υλικών που χρησιμοποιούνται: οι τοίχοι, οι βάσεις και οι κίονες είναι από ασβεστόλιθο, τα ιωνικά κιονόκρανα και το κορινθιακό κιονόκρανο είναι από μάρμαρο Δολιανών όπως και οι λαξευτές μετόπες της εξωτερικής ζωφόρου του κυρίως ναού, οι βάσεις της ιωνικής ζωφόρου στο εσωτερικό του τεμένους, τα ερείσματα και τα κεραμίδια της οροφής[2].

Ζωφόρος

Στις αρχές του 19ου αιώνα η ζωφόρος ανασκάφηκε από τα ερείπια και δόθηκε προς πώληση. Τελικά αγοράστηκε από την βρετανική κυβέρνηση[3]. Στην αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική η ζωφόρος κοσμούσε το εξωτερικό του ναού αλλά στις Βάσσες η ζωφόρος περιέτρεχε το εσωτερικό του σηκού. Η ζωφόρος αναπαριστά δύο θέματα: τη μάχη ανάμεσα στους Έλληνες, με αρχηγό τον Ηρακλή (διακρίνεται από τη λεοντή του) και τις Αμαζόνες και τη μάχη μεταξύ Λαπιθών και Κενταύρων. Το δεύτερο ήταν συχνό θέμα στην αρχαιοελληνική τέχνη και εμφανίζεται στις μετόπες του Παρθενώνα. Εδώ οι γυναίκες των Λαπιθών απεικονίζονται να κρατούν σφιχτά τα μικρά παιδιά τους καθώς προσπαθούν να αντισταθούν στους μηι

Αν και η απόδοση αυτής της ζωφόρου είναι ανομοιογενής στην ποιότητα, δραματική ζωηρότητα και βίαιη κίνηση διέπουν το όλο σχέδιο. Τα υπερβολικά στροβιλιζόμενα ενδύματα των Λαπιθών γυναικών και των Αμαζόνων απηχούν και ενισχύουν την αίσθηση της κίνησης που χαρακτηρίζει τις ίδιες τις μορφές. Λόγω αυτών των χαρακτηριστικών ορισμένοι μελετητές παραλλήλισαν τη σύνθεση με στοιχεία του μπαρόκ [3]. Τη ζωφόρο ίσως φιλοτέχνησε ο γλύπτης Παιώνιος, δημιουργός της περιφημης Νίκης που εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας[1].

Ανασκαφές

Ο ναός παρέμεινε σε χρήση κατά τα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια όπως φαίνεται από τις επιδιορθώσεις που δέχόταν η κεραμοσκεπή. Με την κατάρρευση της στέγης λόγω της φθοράς των ξύλινων δοκαριών της επήλθε η πρώτη σημαντική καταστροφή. Η ανθρώπινη επέμβαση ήταν ένας άλλος φθοροποιός παράγοντας. Το 1765 ο ναός ταυτίσθηκε επιτυχώς το 1765 από το Γάλλο αρχιτέκτονα J. Bocher. Το 1812 διενεργήθηκαν οι πρώτες συστηματικές ανασκαφές από τους: J. Foster, C. R. Cockerell, K. H. von Hallerstein, G. Gropius, J. Linckh, O. M. Stackerlberg, και P. O. Brondsted και έφεραν στο φως τις πλάκες της ζωφόρου και το κορινθιακό κιονόκρανο

Τα ευρήματα μεταφέρθηκαν στη Ζάκυνθο, με τη συγκατάθεση του Βελή πασά, που είχε πάρει δωροδοκηθεί για το σκοπό αυτό. Το 1814 η ζωφόρος αγοράστηκε με εντολή του άγγλου αντιβασιλιά πρίγκηπα Γεωργίου και το 1815 κατέληξε στο Βρετανικό Μουσείο. Ο Άγγλος διανοούμενος Christian Muller χαρακτήρισε την υφαρπαγή των μνημείων πράξη βανδαλισμού, αντίστοιχη με αυτή του λόρδου Έλγιν

Το 1902 έγινε συστηματική ανασκαφή της περιοχής από την πρώτη Αρχαιολογική Εταιρία Αθηνών υπό τους αρχαιολόγους Κ. Κουρουνιώτη Κ. Ρωμαίο και Π. Καββαδία. Περαιτέρω ανασκαφές έλαβαν χώρα το 1959, 1970 και 1975-80 υπό την διεύθυνση του Ν. Γιαλούρη. Το 1975 δημιουργήθηκε η Επιτροπή Συντηρήσεως του Ναού του Επικουρίου Απόλλωνος με καθήκοντα τον προγραμματισμό και τη σύνταξη μελετών συντήρησης και αναστήλωσης. Το 1982 η Επιτροπή ανασυστάθηκε και το Υπουργείο Πολιτισμού ανέλαβε την αποκατάσταση του μνημείου. Το σαθρό έδαφος στο οποίο είναι χτισμένος, οι ψυχρές κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή και το ασβεστολιθικό υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένος, επέβαλαν τη μόνιμη κάλυψη του με στέγαστρο από το 1987. Σύμφωνα με τον προγραμματισμό του υπουργείου το στέγαστρο, το αντισεισμικό ικρίωμα και οι άλλες εγκαταστάσεις θα απομακρυνθούν μετά την ολοκλήρωση των απαραίτητων επεμβάσεων

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Η ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΗ ΓΕΦΥΡΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ και ΟΛΟΥ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ.

Μνημειακή κατασκευή της Μυκηναϊκής Εποχής. Είναι χτισμένη στο 15ο χλμ. του δρόμου Ναυπλίου- Επιδαύρου, στο Αρκαδικό. Κατασκευάστηκε γύρω στο 1300 π.χ.και βρίσκεται κατά μήκος ενός καλοκατασκευασμένου μυκηναϊκού δρόμου, που συνδέει τις Μυκήνες και την Τίρυνθα με την Επίδαυρο. Αυτό το δρόμο χρησιμοποιούσαν κάποτε οι Μυκηναίοι πολεμιστές και απο αυτόν περνούσαν οι πομπές με τα βασιλικά άρματα. 104 περίπου χρόνια πριν, ένας Γερμανός περιηγητής είχε το κουράγιο να καταγράψει τις 14 μυκηναϊκές γέφυρες που εξακολουθούσαν να υπάρχουν στην γη της Αργολίδας. Από τότε, ο χρόνος και το «ενδιαφέρον» των αρμοδίων παρέσυρε στο πέρασμα του τις περισσότερες από αυτές. Οι εναπομένουσες τρεις είναι οι γέφυρες Καζάρμα, Γαλούση και Αρκαδικού. Ο Ναυπλιώτης οφθαλμίατρος κ. Θέμος Γκουλιώνης με την  συνεργασία του καθηγητού του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης και πρώην διευθυντού των ανασκαφών της Τίρυνθας Jorg Schefer και του ακαδημαϊκού και διευθυντού της ανασκαφής των Μυκηνών Σ. Ιακωβίδη, κατάφερε το ακατόρθωτο. Οι γέφυρες καθαρίστηκαν, εκδόθηκαν τηλεκάρτες με την απεικόνισή τους ενώ η γέφυρα της Καζάρμας φωταγωγήθηκε και απέκτησε πινακίδα σημάνσεως σε τέσσερις γλώσσες (μία εκ των οποίων είναι η Μυκηναϊκή Γραμμική Γραφή Β’).  Τα πρωτεία της γέφυρας αυτής «επισημοποιήθηκαν» από το Cable News Network όταν αυτό γνωστοποίησε στους τηλεθεατέςτου ότι «οι αρχαιότερες γέφυρες της Ευρώπης βρίσκονται στην Αργολίδα και είναι ηλικίας περίπου 3.400 ετών».  Το ρεκόρ έχει καταχωρηθεί και στο Βιβλίο «Γκίνες» όπου και  χρονολογείται στα 1.600 π.Χ. Η φωτογράφισή της έγινε στις 6/8/2011. ΠΗΓΗ  http://www.facebook.com/notes/%CE%BD%CE%B5%CF%86%CE%AD%CE%BB%CE%B7-%CF%89%CE%BA%CE%B5%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CF%82/%CE%B7-%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%B7-%CE%B3%CE%B5%CF%86%CF%85%CF%81%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%83-%CE%B5%CF%85%CF%81%CF%89%CF%80%CE%B7%CF%83-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CF%85-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BA%CE%BF%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%85/186925551378151

Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου

Το θέατρο της Επιδαύρου, περίφημο από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα για το μέγεθος, την αρχιτεκτονική αρτιότητά του, την ακουστική και την αρμονία του. Eίναι κτισμένο μέσα στο μεγάλο Ιερό του Ασκληπιείου της αρχαίας Πόλης της Επιδαύρου, στην πλαγιά του όρους Κυνόρτιου. Σύμφωνα με τον Παυσανία είναι έργο του ονομαστού Αργείου αρχιτέκτονα Πολύκλειτου του Νεότερου, που κατασκεύασε και την Θόλο, κτισμένο τον 4ο π.Χ αιώνα. Η σχετική έρευνα, γύρω από την ακριβή χρονολόγηση κτίσεως του θεάτρου, συχνά τέθηκε υπό αμφισβήτηση.
Το μνημείο έμεινε σκεπασμένο επί αιώνες από υψηλή επίχωση. Η συστηματική ανασκαφή, ξεκίνησε το 1881 από τον αρχαιολόγο Παναγιώτη Καββαδία. Αποκαλύφθηκε πλήρως μεταξύ του 1881 – 1887.  Το κοίλο ήρθε στο φως σε καλή κατάσταση με εξαίρεση τις ακραίες κερκίδες και τους αναλλημματικούς τοίχους. Το σκηνικό οικοδόμημα, αντίθετα αποκαλύφθηκε σε κατάσταση χαμηλού ερειπίου. Στις αρχές του 20ου αιώνα αναστηλώθηκε η πύλη της δυτικής παρόδου και ο παράπλευρος αναλλημματικός τοίχος. Μεγάλης κλίμακας εργασίες πραγματοποιήθηκαν στο διάστημα 1954 – 1963 για την ανακατασκευή κατεστραμμένων τμημάτων και τη μερική αποκατάσταση του μνημείου.
Το θέατρο του Ασκληπιείου της Επιδαύρου εκφράζει στην τελειότερη μορφή της την αρχιτεκτονική εμπειρία της αρχαιότητας, στη δομή του θεατρικού χώρου. Το μνημείο εξαίρει ήδη από την αρχαιότητα ο περιηγητής Παυσανίας για την συμμετρία και την ομορφιά του. Φέρει την τυπική διάρθρωση του Ελληνιστικού θεάτρου με τα τρία βασικά στοιχεία: Κοίλο – ορχήστρα – σκηνή.
Η μεγαλύτερη ακτίνα χάραξης του κοίλου φθάνει τα 58 μέτρα ενώ η διάμετρος της ορχήστρας είναι περίπου 20 μέτρα.
Τα δύο διαζώματά του χωρίζονται σε 13 κλίμακες και 12 κερκίδες το κάτω (που φέρει 34 σειρές εδωλίων) και σε 23 κλίμακες και 22 κερκίδες το άνω (που φέρει 21 σειρές εδωλίων).
Το σκηνικό οικοδόμημα αποτελείτο από μεγάλη αίθουσα με τέσσερις πεσσούς στον κεντρικό άξονα και 2 τετράγωνα δωμάτια στα άκρα. Το προσκήνιο είχε πρόσοψη με 14 πεσσούς – ημικίονες. Στο λογείο οδηγούσαν εκατέρωθεν δύο αναβάθρες. Στις παρόδους υπήρχαν μνημειώδεις διπλές πύλες. Κτίσθηκε σε δυο οικοδομικές φάσεις. Κατά τη διάρκεια της πρώτης, στο τέλος του 4ου π.Χ αιώνα κατασκευάσθηκαν η ορχήστρα, το κάτω διάζωμα και το σκηνικό οικοδόμημα στο «Προ – Ελληνιστικό» στάδιό του. Στη δεύτερη φάση, μέσον 2ου π.Χ αιώνα, το κοίλο επεκτάθηκε προς τα πάνω και η σκηνή πήρε την «Υστεροελληνιστική» μορφή της. Το θέατρο, φιλοξενούσε μουσικούς και ωδικούς αγώνες και παραστάσεις Αρχαίου Δράματος.
Το κοίλο του θεάτρου, περιλαμβάνει εννέα κερκίδες, με 18 σειρές εδωλίων στην κάθε μια. Η τοποθέτηση των εδωλίων πιθανόν να ήταν σταδιακή. Από αυτές, η πρώτη (προεδρία) περιλαμβάνει θρόνους σύνθετους, από τρεις μονόλιθους (σε μια περίπτωση δυο), κατάλληλα λαξευμένους. Οι διαφορές στη λάξευση και στο υλικό, οφείλονται στις μετακινήσεις των μελών, κατά τους μεταγενέστερους της πρώτης τοποθέτησης χρόνους.
Η σημερινή μορφή του θεάτρου, είναι η μορφή της τελευταίας διαμόρφωσης κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους. Έχουν χρησιμοποιηθεί ενεπίγραφοι λίθοι, από το ίδιο το θέατρο. Αυτό αποδεικνύεται, από τους εντοιχισμένους στο λογείο, δεξιά και αριστερά και στις βαθμίδες καθόδου προς την ορχήστρα. Εύλογα συμπεραίνουμε, ότι το υλικό αυτό έχει προέλθει από τη μείωση του μεγέθους του παλαιότερου θεάτρου.
Το κάτω τμήμα – διάζωμα, με τον τέλειο κύκλο της ορχήστρας, είναι το πρώτο. Το δάπεδο της ορχήστρας, αντίθετα από άλλα αρχαία θέατρα, όπως π.χ. του Διονύσου στην Αθήνα, που είναι μαρμάρινο σʼ αυτή την περίπτωση, είναι στρωμένο με χώμα, ενώ περιβάλλεται από ένα λίθινο κυκλικό δακτύλιο, πλάτους 48 εκατοστών. Στο μέσο της ορχήστρας υπάρχει στρογγυλή λίθινη βάση του βωμού του Διονύσου. Πιθανό είναι εκεί, πριν από κάθε παράσταση, να γίνονταν σπονδές. Ανάμεσα στην ορχήστρα και τα καθίσματα, υπάρχει μαρμάρινος διάδρομος, πλάτους δυο μέτρων, που εξυπηρετεί την ακουστική και ήταν ο χώρος συγκέντρωσης των βρόχινων νερών από το κοίλο, που μεταφέρονται με αγωγούς, έξω από το θέατρο. Το κάτω διάζωμα χωρά γύρω στους 6200 θεατές. Όλο το θέατρο, είναι κατασκευασμένο από το ίδιο ασβεστολιθικό υλικό. Όλες οι κερκίδες, έχουν βάθος από 75 έως 80 εκατοστά περίπου και το ύψος από 32 έως 35 εκατοστά. Αυτή η διακύμανση, οφείλεται στις τοπικές καθιζήσεις.
Η πρώτη σειρά, που όπως αναφέρθηκε προοριζόταν για τα τιμώμενα πρόσωπα, είναι κατασκευασμένη από κόκκινο ασβεστόλιθο. Επίσης, έχει πλάτη όπως και η τελευταία σειρά του κάτω διαζώματος. Η χρήση πλάτης, δεν είναι μόνο ένα στοιχείο διάκρισης αλλά αποτελούσε ένα φυσικό ένα εμπόδιο στη ροή της εκκένωσης του χώρου από τους θεατές. Το οικοδόμημα της σκηνής, αρχικά χωρίζονταν σε δυο μέρη: το μπροστινό, το προσκήνιο και το πίσω, η σκηνή που ήταν και το ψηλότερο. Η είσοδος γινόταν από δύο ράμπες. Το άνω διάζωμα, χαραγμένο με τα ίδια κέντρα με το κάτω, χαρακτηρίστηκε ως: «επιθέατρο», αυξάνει τον αριθμό των θεατών σε 13000 περίπου. Κάποιοι, υποστήριξαν ότι κτίσθηκε δυο αιώνες αργότερα. Αυτό όμως αμφισβητήθηκε από νεότερους μελετητές. Αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά οικοδομήματα των αρχαίων χρόνων, αφού μόνο ένα μέρος του ακουμπά στο βράχο του λόφου. η πρώτη σειρά καθισμάτων και αυτού του διαζώματος, είναι με πλάτη. Μετά την τελευταία σειρά, υπάρχει και πάλι ένας διάδρομος, που τελειώνει με περιμετρικό τοίχο. Οι κερκίδες, διαφοροποιούνται έντονα εδώ, αφού το ύψος τους, είναι 43 εκατοστά, δέκα (10) εκατοστά δηλαδή περισσότερο από τις κάτω και έτσι μεταβάλλεται έντονα η γωνία κλίσης. Αυτή η διαφοροποίηση, συντελεί όχι μόνο στην καλύτερη ορατότητα αλλά και στην καλύτερη ακουστική του θεάτρου. Οι επιγραφές του θεάτρου έχουν παραμείνει ολοζώντανες και δίνουν στο θέατρο, την προσωνυμία: «Λαλούν θέατρο». Τα ονόματα μεγάλων αρχόντων, δημιουργών και φρουρών, έχουν γραφτεί μια ή και περισσότερες φορές του καθενός στις προεδρίες και τα εδώλια του θεάτρου. Σημαντική προσφορά των επιγραφών, είναι ότι αρκετά ονόματα, γνωστοποιήθηκαν για πρώτη φορά, μετά την αποκάλυψη του θεάτρου. Έτσι τα χαράγματα, διατήρησαν την μνήμη εξεχουσών προσωπικοτήτων της τότε κοινωνίας, με τα ύπατα αξιώματα πάνω στις Προεδρίες και στα εδώλια. Οι φρουροί, οι δημιουργοί ήταν οι χορηγοί αλλά και μέτοχοι στα Διονυσιακά δρώμενα. Με τη χάραξη του ονόματός τους, γινόταν η επισήμανση του αξιώματός τους. Το μεγάλο θέατρο κοσμούσαν και άλλα κτίσματα: ο ναός του Ασκληπιού με το χρυσελεφάντινο άγαλμα, το Στάδιο, όπου γίνονταν γυμνικοί αγώνες, η Θόλος, ένα σύνολο κυκλικών κτιρίων. Έξω, υπήρχαν τα λεγόμενα Προπύλαια για την είσοδο σε πομπή των λατρευτικών γιορτών, το Άβατο μέσα στο οποίο, βρισκόταν το «Ιατρείο» του Θεού. Επίσης, υπήρχε το Γυμνάσιο, το οποίο λειτουργούσε ως ξενώνας.
Το θέατρο της Επιδαύρου, είναι το πιο διάσημο, καλοδιατηρημένο, τέλειο αρχαίο θέατρο στην Ελλάδα, μοναδικό για την ακουστική του. Η ακουστική αυτή, είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων. Καταρχήν στην περιοχή πνέουν άνεμοι οι οποίοι κινούνται από την ορχήστρα προς τους θεατές. Επίσης, στο γύρω τοπίο του θεάτρου, επικρατεί ησυχία η οποία συντελεί στη δημιουργία μιας μοναδικής αξεπέραστης ακουστικής. Εκτός από αυτούς τους δυο φυσικούς παράγοντες τρίτος συντελεστής είναι ότι η ορχήστρα και το κοίλο, έχουν βαριές επιφάνειες πάνω στις οποίες ο ήχος ανακλάται. Δεν είναι λοιπόν τα πιθάρια – ηχεία όπως υποστηρίχθηκε από τον Βιτρούβιο, που συντελούν στην άψογη ακουστική του θεάτρου αλλά οι προαναφερθέντες παράγοντες.Όλες οι θέσεις του θεάτρου, παρέχουν την δυνατότητα στους θεατές να βλέπουν και να ακούν παράλληλα καλά το έργο. Υπάρχουν σημεία, που μπορεί να ακουστεί σʼ όλο το κοίλο και ο παραμικρός ήχος π.χ. το σκίσιμο ενός χαρτιού. Επίσης κάποιες θέσεις μέσα στην ορχήστρα από τις οποίες ο λόγος ακούγεται με μεγαλύτερη καθαρότητα και πιο επιβλητικός.
Τα αρχαία θέατρα έτοιμα να δεχτούν τον αρχαίο Ελληνικό λόγο, λόγω υπαίθρου, προσφέρουν στον θεατή μια εμπειρία ανεπανάληπτη. Την άμεση σχέση θεατών – συντελεστών. Το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, επιβεβαιώνει την ανάγκη και την αξεπέραστη προσφορά της επανάχρησης των ανοικτών υπαίθριων θεάτρων της αρχαιότητας, τα οποία, παρ όλες τις μεταλλαγές σοβαρές ή μη που δέχτηκαν κατά καιρούς, έμειναν αξεπέραστα στην πρωτότυπη μορφή τους. Άλλωστε είναι αναμφισβήτητο, ότι όλα τα είδη της αρχιτεκτονικής δημιουργίας ανά τους αιώνες παρά, παρά την τελειότητά τους πολλές φορές υπάρχουν σήμερα μόνο ως δείγματα εξαίσια αλλά περασμένων εποχών. Δεν ξαναχρησιμοποιήθηκαν όμως ποτέ. Στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, διεξάγονται τα «Επιδαύρια», θεατρικές παραστάσεις που ξεκίνησαν το 1954, στο πλαίσιο οργανωμένου Φεστιβάλ και καθιερώθηκαν από τον επόμενο χρόνο ως θεσμός αρχαίου δράματος. Το 1988 η Ομάδα Εργασίας για την Συντήρηση των Μνημείων του Ασκληπιείου της Επιδαύρου, με επιστήμονες του Υπουργείου Πολιτισμού και του Πανεπιστημιακού χώρου, ξεκίνησε πρόγραμμα εργασιών συντήρησης και αποκατάστασης διαφόρων τμημάτων του. Στις φυσικές αιτίες φθοράς, έχει προστεθεί η μηχανική καταπόνηση από τους χιλιάδες επισκέπτες κατά τις τελευταίες δεκαετίες.
Ο χώρος της σκηνής καλύφθηκε με βατό στέγαστρο, για την αποτελεσματική προστασία της, από τις σύγχρονες σκηνογραφικές κατασκευές. Από το 1938 έως σήμερα, έχουν παρουσιαστεί εκατοντάδες παραστάσεις, ανάμεσά τους και παραστάσεις – σταθμοί. Σ’ αυτό το διάστημα, έχουν δοκιμαστεί τέσσερις γενιές σκηνοθετών – ανάμεσά τους εξέχουσες προσωπικότητες- και έχουν δοθεί εκπληκτικές ερμηνείες από ηθοποιούς αξεπέραστης κλάσεως. Επίσης έχουμε και αρκετές ιδιότυπες παραστάσεις, με σκηνοθέτες, που προσκόμισαν γόνιμες ιδέες στην Ερμηνεία Αρχαίου Δράματος.

Δίολκος, ένα αρχαίο τεχνολογικό θαύμα

Το video είναι ένα super animation για την Ελλάδα μας!
http://www.naftemporiki.gr/video/video.asp?id=27474&s=0

Ημερομηνία: Κυριακή, 19 Σεπτέμβριος 2010, 21:35

Ρομπότ από τον Τάλω μέχρι τα RUR

Δεν υπάρχει κάποιος ακριβής ορισμός, αλλά σύμφωνα με τη γενική άποψη το ρομπότ είναι μια προγραμματισμένη μηχανή που μιμείται τις ενέργειες ή την παρουσία ενός ευφυούς πλάσματος, συνήθως ενός άνθρωπου. Για να χαρακτηρισθεί ως ρομπότ, μια μηχανή πρέπει να είναι σε θέση να κάνει δύο πράγματα: 1) να λαμβάνει πληροφορίες από το περιβάλλον της και 2) να κάνει κάτι φυσικό, π.χ. να κινείται ή να χειρίζεται αντικείμενα. Το ρομπότ «RUR» πρωτοεμφανίστηκε στην ταινία του Karl Capek, «Rossum’s Universal Robots». Η λέξη «ρομπότ» προέρχεται από το τσέχικο «robota», που σημαίνει το μόχθο ή την σκληρή εργασία σαν σκλάβος. Χρησιμοποιήθηκε αρχικά για να περιγράψει τους εργαζομένους της βιομηχανίας, σε μία ταινία επιστημονικής φαντασίας της δεκαετίας του ’20, από τον τσέχο συγραφέα Karel Capek, που ονομαζόταν «Rossum’s Universal Robots». Στην ιστορία, ένας επιστήμονας εφευρίσκει τα ρομπότ για να βοηθήσει τους ανθρώπους από την εκτέλεση απλών, επαναλαμβανόμενων στοιχειωδών εργασιών. Εντούτοις, μόλις τα ρομπότ χρησιμοποιηθούν για πολέμους, τότε επιτίθενται στους ιδιοκτήτες τους ανθρώπους και καταναλαμβάνουν τον κόσμο.

Μην ξεχνάμε βέβαια και την Αρχαία Ελλάδα, με τον Τάλω. O Τάλως ήταν ένα από τα πιο γνωστά αρχαία ρομπότ στην Ελλάδα . Κατασκευάστηκε από τον Θεό Ήφαιστο σαν δώρο στον βασιλιά της Κρήτης Μίνωα. Ο Τάλως ήταν τεράστιος ανθρωπόμορφος και χάλκινος. Προστάτευε την Κρήτη από τους εχθρούς της κι επέβλεπε την εφαρμογή των νόμων. Μπορούσε να κινείται πολύ γρήγορα και ήταν σε θέση να κάνει σε μία μέρα τρεις φορές το γύρο της Κρήτης (μέση ταχύτητα 250 klm/h;). Είχε την δύναμη να εκσφενδονίζει τεράστιους βράχους εναντίων των αντιπάλων του ή να τους καίει με την καυτή αναπνοή του! Με αυτόν τον τρόπο απωθούσε τα εχθρικά πλοία προστατεύοντας την Κρήτη. Το όνομα Τάλως στην αρχαία Κρητική διάλεκτο σημαίνει και ήλιος. Όπως λέει ο μύθος, όταν οι Αργοναύτες επέστρεφαν απ’ την Κολχίδα, με την δύναμη της μάγισσας Μήδειας κατάφεραν να καταστρέψουν τον Τάλω. Η Μήδεια κατάφερε να προκαλέσει σύγχυση στον Τάλω και τραυματίστηκε άσχημα στο πόδι του. Το αίμα έφυγε απ’ την μία και μόνη φλέβα του σαν λιωμένο μέταλλο!

31.10.07

ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Μουσική στην Αρχαία Ελλάδα

Η Μουσική στην Αρχαία Ελλάδα ήταν εξαρχής κυρίως φωνητική. Η εμφάνιση αποκλειστικά οργανικής μουσικής συμβαίνει περίπου τον 6ο αιώνα π.Χ. Ο “Πυθικός Νόμος” – ένα έργο που υπήρξε κλασσικό – επιβεβαιώνει την στροφή αυτή που οδήγησε σταθερά στην επικράτηση κατά τη διάρκεια των κλασσικών χρόνων της σολιστικής ερμηνείας, τόσο στις εκδηλώσεις της ιδιωτικής όσο και της δημόσιας ζωής. Μέσα από το σύνολο των πηγών – εικονογραφία, θεωρητικά κείμενα περί Μουσικής και Αρμονικής συγγραφέων της εποχής όπως ο Αριστόξενος, ο Κλεωνίδης κ.α. – συμπεραίνουμε με σχετική ασφάλεια τον τρόπο εκτέλεσης των μουσικών οργάνων.

Η «χρήση» της λύρας λ.χ. και της κιθάρας, μας παραδίδεται με μεγάλη ακρίβεια μέσα από τις δεκάδες σωζόμενες παραστάσεις. Ειδικότερα η τοποθέτησή της, ο τρόπος που κρατά το όργανο ο μουσικός και ο τρόπος παιξίματος, η χρήση και των δύο χεριών και η «συνεργασία» του μουσικού με τον αοιδό, είναι ζητήματα τα οποία λιγότερο ή περισσότερο έχουν βρει την απάντησή τους μέσα από την προσεκτική μελέτη της σωζόμενης αγγειογραφίας σε συνδυασμό με πληροφορίες / οδηγίες που μας παραδίδονται από τους Λυρικούς Ποιητές, η ακόμα και τον Αριστοφάνη.

 Έγχορδα

Για τα όργανα των αρχαίων Ελλήνων αντλούμε τα περισσότερα στοιχεία από την πλούσια εικονογραφία και ειδικότερα από τις αγγειογραφίες, τα ανάγλυφα, τα ψηφιδωτά, τα αγάλματα κ.α. Τα σωζόμενα μουσικά όργανα, έστω και σε θραυσματική μορφή, είναι ελάχιστα, ιδιαίτερα όμως εύγλωττα, ενώ, τέλος, πηγή πληροφοριών είναι τα πάσης φύσεως έργα και κείμενα στα οποία διασώζεται ένας σοβαρός όγκος πληροφοριών, με βάση τις οποίες ο Λύραυλος δημιούργησε αυθεντικά ανακατασκευασμένα μουσικά όργανα.

H ΛΥΡΑ : το πλέον διαδεδομένο έγχορδο της αρχαίας Ελλάδας, ένα μουσικό όργανο ιδιαίτερα δημοφιλές αφού δεν ήταν όργανο απαραίτητα των επαγγελματιών. Σύμβολο του Απόλλωνα, η λύρα δεν χρησιμοποιείτο σε εκδηλώσεις σε ανοιχτούς χώρους, ενώ ήταν το κατεξοχήν όργανο για εκπαίδευση των νέων. Μπορεί να χαρακτηριστεί ως το εθνικό όργανο των αρχαίων Ελλήνων.

Η ΦΟΡΜΙΓΞ : η παλαιότερη ίσως μορφή / εκδοχή της αρχαίας κιθάρας, κατεξοχήν συνδεδεμένη με την απόδοση από ραψωδούς των ομηρικών επών. Θεωρείτο ιερό όργανο και ίσως υπήρξε το πιο αρχαίο έγχορδο.

Η ΚΙΘΑΡΙΣ : συνήθως με τετράγωνη βάση είναι το μουσικό όργανο που απαιτεί δεξιοτεχνία γι’αυτό χαρακτηρίζεται ως το όργανο των επαγγελματιών κιθαρωδών και των μεγάλων μουσικών αγώνων. Μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας πιο τελειοποιημένος τύπος λύρας με περισσότερες χορδές (7 ή 8 χορδές στην κλασσική εποχή ενώ αργότερα συναντούμε και όργανα με περισσότερες) και πιο δυνατό ήχο.

Η ΒΑΡΒΙΤΟΣ : με πιο μεγάλους βραχίονες και ως εκ τούτου με πιο μεγάλες χορδές, το μουσικό αυτό όργανο έχει χαμηλότερη έκταση, και ήχο γλυκύτερο και πιο βαρύ από εκείνο της λύρας.

 Η ΠΑΝΔΟΥΡΑ Ή ΠΑΝΔΟΥΡΙΣ : τρίχορδο όργανο, πρόγονος του λαούτου, ονομαζόμενο από τους αρχαίους και ως τρίχορδον

 Πνευστά

Ο ΑΥΛΟΣ & Ο ΔΙΑΥΛΟΣ : το σημαντικότερο αρχαιοελληνικό πνευστό, χρησιμοποιείτο σε όλες σχεδόν τις ιδιωτικές και δημόσιες τελετές, στους εθνικούς αγώνες, στις πομπές και φυσικά στις παραστάσεις τραγωδίας. Είχε χαρακτήρα οργιαστικό και ήταν συνδεδεμένος με την λατρεία του θεού Διονύσου.

Η ΣΥΡΙΓΞ : πνευστό ιδιαίτερα ταπεινής θέσης, χρησιμοποιείτο ευρύτατα από τους ποιμένες ήταν μάλιστα συνδεδεμένη με τον θεό Πάνα – η πολυκάλαμη εκδοχή του οργάνου ονομαζόταν μάλιστα «σύριγγα του Πανός». Η σύριγγα δεν χρησιμοποιείτο για καλλιτεχνικούς σκοπούς.

Η ΣΑΛΠΙΓΞ : Κατασκευασμένη από χαλκό. Δεν χρησιμοποιούνταν για καθαρά μουσικούς σκοπούς, αλλά για πολεμικά σαλπίσματα καθώς και για τελετουργικούς σκοπούς.

ΤΟ ΚΟΧΥΛΙ : μια φυσική σάλπιγγα. Οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν συνήθως τρίτωνα ή κάσση ή στρόμβο.

 Κρουστά

ΤΟ ΤΥΜΠΑΝΟ : όργανο κατεξοχήν «γυναικείο», χρησιμοποιείτο περισσότερο στις οργιαστικές λατρείες – πχ Βακχικές. Όπως και όλα εξάλλου τα κρουστά, δεν χρησιμοποιείτο για καθαρά μουσικούς σκοπούς, αλλά κυρίως σε τελετές και λατρευτικού χαρακτήρα θρησκευτικές εκδηλώσεις.

ΤΑ ΚΡΟΤΑΛΑ Ή ΚΡΕΜΒΑΛΑ : ξύλινα κρουστά αντίστοιχα με τις σημερινές καστανιέτες. Χρησιμοποιούνταν για να κρατάνε τον ρυθμό των χορευτών και συνήθως τα κρατούσαν γυναίκες.

ΤΑ ΚΥΜΒΑΛΑ : κατασκευασμένα από μέταλλο, συνδέονταν κατεξοχήν με την διονυσιακή λατρεία και τελετές. Είχαν ασιατική προέλευση και μολονότι χρησιμοποιούντο δεν θεωρούντο όργανα με ουσιαστική αξία.

ΤΟ ΣΕΙΣΤΡΟ : κρουστό αφρικανικής / αιγυπτιακής προέλευσης που με τον οξύ του ήχο αποτελούσε ένα είδος ρυθμικής συνοδείας.

Ήρων ο Αλεξανδρεύς

Aπό τους πιο γνωστούς μηχανικούς και μαθηματικούς της Ελληνιστικής περιόδου ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς (100 μ.χ.) , υπήρξε η τρίτη μεγάλη φυσιογνωμία της μηχανικής μετά τους Κτησίβιο και Φίλωνα. Διετέλεσε και διευθυντής του Μουσείου της Αλεξάνδρειας (Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας) και έμεινε γνωστός από τις περίφημες κατασκευές του, οι οποίες τον κατατάσσουν ανάμεσα στις μεγαλύτερες μορφές της επιστήμης της αρχαιότητας και δίκαια τον θεωρούν σαν τον πνευματικό πρόγονο του Λεονάρντο Ντα Βίντσι (ο οποίος φαίνεται να έχει διαβάσει και γραπτά που αφορούν το έργο του Ήρωνα όπως και του Αρχιμήδη). Ουσιαστικά ο Ήρων υπήρξε μαθητής και συνεχιστής του έργου των Κτησίβιου και Φίλωνα, το οποίο εν πολλοίς διέσωσε και βελτίωσε.

Το σύνολο του έργου του το ΗΡΩΝΕΙΟ είναι πραγματικά τεράστιο : 16 πραγματείες που από αυτές οι 10 έχουν διασωθεί ολόκληρες , 3 υπάρχουν σε αποσπάσματα ενώ 3 δεν διασώθηκαν. Συνδυάζοντας άριστα την θεωρία με την πράξη κατασκεύασε ένα πλήθος μηχανισμών φυσικής , αυτοματισμούς , αυτόματα μηχανήματα για θέατρα και ναούς (π.χ. την περίφημη ΚΡΗΝΗ ΤΟΥ ΗΡΩΝΟΣ), υδραυλικά ρολόγια και μεταξύ άλλων εφεύρε την «ΑΙΟΛΟΥ ΠΥΛΗ» , την πρώτη μηχανή που κινούταν με ατμό (ατμομηχανή).

Το έργο του Διόπτρα αναφέρεται στην γεωδαισία και θεωρείται από τα τελειότερα στο είδος του. Εκεί αναφέρεται και η κατασκευή του ομωνύμου οργάνου, του οποίου εξέλιξη είναι και ο σημερινός θεοδόλιχος ένα από τα βασικότερα όργανα των τοπογράφων. Άλλα έργα του είναι : Πνευματικά , Μηχανικά , Περί Αυτοματοποιητικής , Κατοπτρικά , Μετρικά , Διόπτρα , Χειροβαλλίστρας κατασκευή και συμμετρία , Βελοποιικά , Περί Όρων και Γεωπονικά .

Η ΑΙΟΛΟΣΦΑΙΡΑ

Αν και υπάρχουν ενδείξεις για απλή χρήση του ατμού από τους Αρχιμήδη και Φίλων, η ανακάλυψη της ατμομηχανής ανήκει αποκλειστικά στον Ήρωνα, ο οποίος προέβη σε αυτή την επινόηση έχοντας μελετήσει σε βάθος την θεωρία «περί της υλικής υποστάσεως του αέρα». Στην ιστορία της μηχανικής η περιστροφική ατμομηχανή που εφεύρε ο Ήρων αναφέρεται σαν Αιολόσφαιρα ή Αιόλου πύλη ή ατμοστήλη.
Η Αιολόσφαιρα είναι μία μικρή κοίλη σφαίρα τοποθετημένη πάνω από ένα κλειστό λέβητα με τον οποίο επικοινωνεί με στρόφιγγες. Ο Ατμός που παράγεται στον λέβητα, εισέρχεται μέσω στροφίγγων στην κοίλη σφαίρα και εξέρχεται από τα δύο ακροφύσια της σφαίρας τα οποία είναι σχήματος «Γ» και αντίθετα τοποθετημένα μεταξύ τους. Ο διοχετευόμενος ατμός βγαίνει υπό πίεση και κινεί την σφαίρα κυκλικά.
Το εντυπωσιακό είναι ότι η λειτουργία αυτή (κίνηση δι’ εκτονώσεως αερίου) είναι ίδια με την θεωρία της πρόωσης των σύγχρονων πυραύλων και αεριωθουμένων.
Η συμβολή του Ήρωνα υπήρξε σημαντικότατη, τόση στην διάσωση του έργου άλλων Ελλήνων μηχανικών, όσο και στην βελτίωση υπαρχόντων και ανακάλυψη νέων μηχανισμών.
Το έργο του αποτέλεσε σημείο αναφοράς και έδωσε ερεθίσματα σε πολλούς. Παράδειγμα αποτελεί η αιολόσφαιρα στην οποία βασίστηκε η χύτρα ή ατμοαντλία του Παπίνου στα 1861, η ανάπτυξή της οποίας κατά τον 19ο αιώνα έφερε την «βιομηχανική επανάσταση».

Η ΑΥΤΟΜΑΤΟΠΟΙΗΤΙΚΗ

Το ελληνικό κείμενο της Αυτοματοποιητικής σώθηκε ακέραιο σε 39 τουλάχιστον, χειρόγραφα. Αυτό και μόνο δείχνει το μεγάλο ενδιαφέρον που είχε το έργο του ‘Ήρωνα για τους κατοπινούς του μελετητές. Το έργο αυτό διασώθηκε κατά τα ρωμαϊκά και τα βυζαντινά, χρόνια αξιοποιήθηκε από τους άραβες και τους ευρωπαίους μηχανικούς του Μεσαίωνα, αποτέλεσε βάση για επανειλημμένες προσπάθειες ανακατασκευής των αυτόματων θεάτρων, μεταφράστηκε στα αραβικά, τα ιταλικά, τα γαλλικά και τα γερμανικά.

Η Αυτοματοποιητική του Ήρωνα είναι το αρχαιότερο γνωστό κείμενο που περιέχει περιγραφές αυτόματων μηχανικών συστημάτων ικανών να πραγματοποιούν, προγραμματισμένες κινήσεις. Ο Ήρωνας παρουσιάζει στο έργο του τη μορφή και την τέχνη της κατασκευής των αρχαίων αυτόματων Θεάτρων, και τα χωρίζει σε δύο είδη: το κινητό (υπάγον) και το σταθερό (στατόν) αυτόματο.

Τα κινητά αυτόματα τα περιγράφει ως εξής: “Κατασκευάζονται ναοί ή βωμοί μετρίου μεγέθους, ικανοί να μετακινούνται αυτόματα και να στέκονται μετά σε καθορισμένες θέσεις. Και οι μορφές πάνω σε αυτούς κινούνται όλες από μόνες τους, με μια λογική ακολουθία κινήσεων που ταιριάζει στο σχετικό μύθο και τέλος επιστρέφουν στην αρχική τους θέση”.

Τέτοια αυτόματα με τη μορφή ναών είχαν επάνω τους μορφές, όπως το Διόνυσο ή τη Νίκη, που μπορούσαν να περιστρέφονται, είχαν Βάκχες που χόρευαν κάτω από τον ήχο τυμπάνων και κυμβάλων, είχαν βωμούς όπου ξάφνου άναβαν αυτόματα φωτιές και πάλι αυτόματα λουλούδια στεφάνωναν το ναό και με συστήματα υδραυλικά έτρεχε γάλα ή κρασί σε τακτά χρονικά διαστήματα.
Τα σταθερά αυτόματα από την άλλη μεριά τα περιγράφει ο Ήρωνας ως εξής: “Πάνω σε ένα μικρό στύλο τοποθετείται μία σκηνή θεάτρου που διαθέτει πόρτες ικανές να ανοίγουν και που περιέχει διάταξη μορφών που αναπαριστούν ένα μύθο” . Οι πόρτες ανοίγουν και κλείνουν αυτόματα και κάθε φορά νέες μορφές παρουσιάζονται μέχρις ότου ολοκληρωθεί η παράσταση. “Και οι μορφές που εμφανίζονται ζωγραφισμένες στον πίνακα όλες να φαίνεται ότι κινούνται, εάν ο μύθος το απαιτεί, άλλες σαν να πιονίζουν, άλλες σαν να δουλεύουν με σκεπάρνια, με σφυριά ή με πελέκια και να προκαλούν με κάθε κτύπο κρότο σαν τον αληθινό”.

Και είναι ακόμα δυνατόν φωτιές ν’ ανάβουν στη σκηνή, να παρουσιάζονται πλοία κινούμενα με διάταξη στόλου, δελφίνια να κολυμπούν, μορφές να εμφανίζονται αυτόματα και να εξαφανίζονται πάλι, κεραυνοί να πέφτουν και ν’ ακούγεται ο ήχος της βροντής. Τέτοιες παραστάσεις θεατρικών έργων με πέντε πράξεις παρουσιάζει ο Ήρωνας, προκαλώντας ιδιαίτερο θαυμασμό στους θεατές του.

Αυτόματα στο Βυζάντιο

Σχετικά με τα αυτόματα, πρέπει να θυμόμαστε ότι οι πρώτες προσπάθειες πραγματοποίησής τους ανάγονται σε χιλιάδες χρόνια πριν και με αυτή την έννοια έχουμε αρχαίες μαρτυρίες κινεζικών και ινδικών επινοήσεων. Από την κλασική Ελλάδα είναι γνωστό το μηχανικό περιστέρι που κατασκευάστηκε από τον Αρχύτα, φίλο του Πλάτωνα, αλλά η μεγάλη πρόοδος έγινε κατά την ελληνιστική εποχή. Τότε έζησε και ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς, μαθηματικός, φυσικός, μηχανικός και συγγραφέας πολυάριθμων έργων, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει ένα σύγγραμμα μηχανικής με τον τίτλο Αυτοματοποιητική, στο οποίο μεταξύ άλλων περιγράφονται σχέδια για τη δημιουργία «ειδικών κατασκευών» στους ναούς, όπως πόρτες που ανοίγουν και κλείνουν αυτόματα ή αγάλματα που σερβίρουν κρασί.

Η παράδοση διατηρήθηκε στο Βυζάντιο, όπου ήταν γνωστό το μεγαλόπρεπο υδραυλικό ρολόι της Γάζας (500 μ.Χ.), με τον Ηρακλή να χτυπά τις ώρες με το ρόπαλό του, ενώ ο χρυσός θρόνος του αυτοκράτορα Θεόφιλου στηριζόταν πάνω σε μηχανικά λιοντάρια που βρυχιούνταν όταν τα μηχανικά πουλιά κελαϊδούσαν πάνω σε ψεύτικα κλαδιά δεξιά και αριστερά. Στο μεταξύ, τα έργα του Ήρωνα είχαν μεταφραστεί στα αραβικά και είχαν διαδοθεί μέχρι τις Ινδίες.

Από τον 8ο αιώνα ο τίτλος των πρωταθλητών στο σχεδιασμό μηχανών σύνθετης τεχνολογίας πέρασε στους Άραβες. Ακολουθώντας τη γραμμή των ελληνικών μελετών, άνθισε στον αραβικό κόσμο η δημιουργία αυτομάτων κάθε είδους, όπως υδραυλικά ρολόγια, μηχανικά πουλιά και μοντέλα ανθρωπόμορφων μηχανών που ήταν σε θέση να βγάζουν ήχους ή ακόμα και να πλένουν τα χέρια. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε τα έργα των αδελφών Μπανού Μουζά (9ος αιώνας) και του μηχανικού Αλ-Τζαζάρι (συγγραφέα του έργου Βιβλίο γνώσεων των μηχανικών επινοήσεων, που γράφτηκε μεταξύ του 1204 και του 1206). Στη συνέχεια έφτασε στη Δύση η σειρά του Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο οποίος μεταξύ του 15ου και 16ου αιώνα έκανε μια ολόκληρη σειρά από εφευρέσεις όλων των ειδών: τρυπάνια, γέφυρες, όπλα, πτητικές μηχανές καθώς και ένα μηχανικό λιοντάρι που περπατά μόνο του.

Πάντως, τα δημιουργικά κατορθώματα του Ντα Βίντσι και των προγενεστέρων του πρέπει σήμερα να συνεξετάζονται με τις επινοήσεις του Αλ Μουράντι. Μελετώντας σε βάθος το χειρόγραφο, οι τεχνικοί του Leonardo 3 κατόρθωσαν να δημιουργήσουν ακριβέστατες τρισδιάστατες απεικονίσεις διάφορων συσκευών, ορισμένες από τις οποίες κατασκευάστηκαν με υλικά. Όχι βέβαια χωρίς δυσκολία, καθώς ένα μέρος του βιβλίου δεν ήταν αναγνώσιμο λόγω της φθοράς που είχε υποστεί. Έτσι η κατανόησή τους απαίτησε πολλές ερευνητικές προσπάθειες. Αυτό που δυσκόλεψε περισσότερο τα πράγματα ήταν επίσης το γεγονός ότι εκεί όπου το χειρόγραφο προέβλεπε ανθρώπινες φιγούρες, αυτές δεν είναι σχεδιασμένες αλλά αναφέρονται στο κείμενο. Παρά τα εμπόδια, η ομάδα του Leonardo 3 κατόρθωσε να αποκαλύψει τα μυστικά του κειμένου. Πρόκειται για μια σημαντική εργασία εκλαΐκευσης που δεν έχει ξαναγίνει μέχρι σήμερα, η οποία πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του σεΐχη του Εμιράτου του Κατάρ Χαμάντ μπιν Χαλίφα Αλ-Θάνι, ο οποίος χρηματοδότησε το έργο.

Το βιβλίο στη συνέχεια μεταγράφηκε, συμπληρώνοντας τα τμήματα που έλειπαν, και μεταφράστηκε στα ιταλικά, τα αγγλικά και τα γαλλικά. Τέλος, οι μελέτες του Αλ Μουράντι συγκεντρώθηκαν σε ένα dvd, ενώ το όλο έργο εκτίθεται ήδη στο νέο Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης της Ντόχα, πρωτεύουσας του Κατάρ.

Δεν υπάρχουν διαστάσεις
Όμως, ορισμένα μικρά μυστικά ή ασάφειες σχετικά με τα σχέδια του Αλ Μουράντι στην πραγματικότητα υπάρχουν ακόμα. Ένα παράδειγμα: όταν κατασκευάζονται ορισμένες στρατιωτικές μηχανές, φαίνονται σαν να μην είναι τέλεια λειτουργικές, ενώ σε άλλες περιπτώσεις βρισκόμαστε απέναντι σε αντικείμενα που μοιάζουν περισσότερο με ακριβά παιχνίδια.

Μια άλλη ασάφεια προκύπτει από το γεγονός ότι στο κείμενο δεν αναφέρονται καθόλου οι διαστάσεις των μηχανών. Σε κάποια από αυτά τα φαινομενικά αινίγματα δόθηκε μια πιθανή απάντηση, όπως στην περίπτωση των πολεμικών μηχανών. Το γεγονός ότι μερικές δεν είναι χρησιμοποιήσιμες εξηγείται λαμβάνοντας υπόψη ότι το έτος 1000 η παρουσία και μόνο απέναντι στον εχθρό των τεράστιων πύργων από όπου πρόβαλλαν μηχανικά ζώα (ακόμα και αν δε λειτουργούσαν όπως έπρεπε) έφτανε για να τον τρέψουν σε φυγή. Αντίθετα, οι άλλες συσκευές μπορούσαν να δελεάσουν πελάτες στις αυλές του χαλίφη και των σουλτάνων, προσφέροντας παραμυθένιες σκηνογραφίες και παραστάσεις. Οι μελέτες κάθε τόσο εμφανίζουν παράξενες ασάφειες και τεχνικές παραλείψεις. Το γεγονός αυτό ίσως εξαρτάται από την έλλειψη προσοχής του ίδιου του Αλ Μουράντι ή, το πιο πιθανό, από παλιά λάθη αντιγραφής. Εκτός εάν ο συγγραφέας, για να μην φανερώσει σε βάθος τα μυστικά του, καταχώρησε σκόπιμα λάθη στο κείμενό του…

Αυτοματισμοί στην αρχαία Ελλάδα

Ποιος είπε ότι τα ρομπότ, οι αυτόματες πόρτες και η ατμομηχανή είναι τεχνολογικά επιτεύγματα της δεύτερης χιλιετίας; Ε, λοιπόν, όχι! Τα στοιχεία που έρχονται στην επιφάνεια φαίνεται να αποδεικνύουν αυτό που εδώ και αρκετές δεκαετίες ήταν κοινό μυστικό μεταξύ των ερευνητών: στην αρχαία Ελλάδα, κυρίως ο Ήφαιστος και ο Δαίδαλος ανέπτυξαν τεχνικές που θα τις ζήλευαν πολλοί εφευρέτες της εποχής εκείνης, αλλά και σήμερα. 

Παρακάτω μπορείτε να δείτε διάφορες χρήσιμες εφαρμογές:

  Τάλως

Ένα από τα πιο γνωστά αρχαία ρομπότ στην Ελλάδα ήταν ο διάσημος Τάλως (στην αρχαία Κρητική διάλεκτο σημαίνει και ήλιος). Κατασκευάστηκε από τον θεό Ήφαιστο, ο οποίος ήθελε να στείλει την εφεύρεσή του ως δώρο στον βασιλιά της Κρήτης Μίνωα. Ο Τάλως ήταν τεράστιος ανθρωπόμορφος και χάλκινος. Προστάτευε την Κρήτη από τους εχθρούς της και επέβλεπε την εφαρμογή των νόμων. Μπορούσε να κινείται πολύ γρήγορα και ήταν σε θέση να κάνει σε μία μέρα τρεις φορές τον γύρο της Κρήτης (μέση ταχύτητα 250 km/h!). Είχε την δύναμη να εκσφενδονίζει τεράστιους βράχους εναντίων των αντιπάλων του ή να τους καίει με την καυτή αναπνοή του! Με αυτόν τον τρόπο απωθούσε τα εχθρικά πλοία προστατεύοντας την Κρήτη.
Όπως λέει ο μύθος, όταν οι Αργοναύτες επέστρεφαν απ’ την Κολχίδα, με την δύναμη της μάγισσας Μήδειας κατάφεραν να καταστρέψουν τον Τάλω. Η Μήδεια κατάφερε να προκαλέσει σύγχυση στον Τάλω και τραυματίστηκε άσχημα στο πόδι του. Το αίμα έφυγε απ’ την μία και μόνη φλέβα του σαν λιωμένο μέταλλο! Μία άλλη εκδοχή της ίδιας ιστορίας αναφέρει ότι ο Ποίας (πατέρας του Φιλοκτήτη) τόξευσε ένα βέλος στην φτέρνα του ρομπότ, μία βίδα πετάχτηκε και ο Ιχώρ, το αίμα των Θεών, έρευσε έξω απ’ το μεταλλικό σώμα! Αρκετά νομίσματα στα οποία εικονίζεται ο Τάλως βρέθηκαν στην πόλη της Φαιστού.

   Αυτόματες πόρτες

 Η τεχνολογία της αρχαιότητας τέθηκε φυσικά και στην υπηρεσία της θρησκείας! Όταν κάποιος πιστός έκανε μία προσφορά σε κάποιον Θεό, οποιαδήποτε ώρα της ημέρας κι αν ήταν, ο Θεός έπρεπε να τον ευχαριστήσει! Διαφορετικά, ίσως κάποιος άλλος Θεός κέρδιζε τις προτιμήσεις του πιστού… Με την βοήθεια της τότε τεχνολογίας, λοιπόν, κάποιες πόρτες άνοιγαν αυτόματα ταυτόχρονα με το άναμμα της φωτιάς στον βωμό
και κάποιες φορές κάποια αγάλματα άρχιζαν να κινούνται!
Ο Ήρωνας και ο Κτησίβιος λέγεται ότι είχαν φτιάξει συσκευές που μόλις άναβαν οι βωμοί του ναού μία πέτρινη σάλπιγγα ηχούσε αυτόματα προσκαλώντας τους πιστούς. Επίσης αυτόματα έπεφτε μέσα στο ναό μία λεπτή βροχή αρωματισμένου νερού, διάφορα μεταλλικά πουλιά άνοιγαν το ράμφος τους και κελαηδούσαν, κάποια αγάλματα κινούνταν ή και πετούσαν! Λέγεται επίσης ότι έλεγχαν αποτελεσματικά τον φωτισμό μέσα κι έξω απ’ το ναό προκαλώντας ακόμη και τεχνητή ομίχλη.

  Ατμοστρόβιλος του Ήρωνα

Ο Ήρων από την Αλεξάνδρεια ήταν Έλληνας μαθηματικός, μηχανικός και εφευρέτης που έζησε τον πρώτο αιώνα π.Χ. Αρχικά εργάστηκε σαν υποδηματοποιός αλλά η Αλεξάνδρεια εκείνης της εποχής με την συστηματική τεχνολογική παράδοση τον κέντρισε να ασχοληθεί με κάτι αρκετά εντυπωσιακότερο. Είναι γνωστός περισσότερο σαν μηχανικός με υδραυλικές κατασκευές, απλές μηχανές αλλά και αυτοματισμούς αλλά ήταν επίσης και σπουδαίος μαθηματικός. Υπήρξε διευθυντής της περίφημης Ανώτατης Τεχνικής Σχολής της Αλεξάνδρειας (κάτι σαν το πρώτο πολυτεχνείο).
Η πρώτη ατμομηχανή επίσης ανακαλύφθηκε απ’ τον Ήρωνα. Αποτελούταν από ένα κλειστό δοχείο που όταν το νερό που είχε τοποθετηθεί μέσα του άρχιζε να βράζει, ο ατμός κατευθυνόταν με σωλήνες στο πάνω μέρος σε μία σφαίρα με δύο αντιδιαμετρικές εφαπτομενικά εξόδους. Η ταχύτητα εξόδου του ατμού συνδυασμένη με την κατάλληλη άρμοση της σφαίρας την έκαναν να περιστρέφεται με ταχύτητα ανάλογη του βρασμού του νερού. Η παραγόμενη κυκλική κίνηση από την ατμομηχανή του Ήρωνα θα μπορούσε να δώσει κίνηση σε αρκετές μηχανές της εποχής, όπως ο τόρνος.. Δεν έχουμε όμως αρκετά στοιχεία για κάτι τέτοιο.
Αλλη ενδιαφέρουσα κατασκευή του Ήρωνα ήταν η ανεμογεννήτρια. Χρησιμοποίησε την δύναμη του ανέμου μιας φτερωτής και μετέτρεψε την κυκλική κίνηση σε παλινδρομική για να κινήσει αεραντλία που θα τροφοδοτούσε μια ύδραυλιν.

   Πιεστήριο λαδιού

 Υπήρχαν και στην αρχαία Ελλάδα (όπως υπάρχουν σε ευρεία χρήση και μέχρι σήμερα) πιεστήρια που με την δύναμη που εφαρμόζεται σε έναν κοχλία καταφέρνουν να συμπιέζουν οτιδήποτε χρειαστεί. Η δύναμη όμως που απαιτείται για την λειτουργία τους είναι συνήθως μεγάλη κάνοντας ιδιαίτερα κουραστική την χρήση τους.
Ο Ήρωνας λοιπόν κατανοώντας καλύτερα απ’ τους υπόλοιπους την μηχανική των υγρών κατάφερε και έφτιαξε μερικές συσκευές ώστε να βγαίνει ευκολότερα το λάδι απ’ τις ελιές με την βοήθεια υδραυλικής πρέσας. Αυτός ο τύπος πιεστηρίου αν και είναι δυσκολότερος κατασκευαστικά, μιας και απαιτεί σοβαρή κατασκευαστική ακρίβεια, δίνει πολύ καλύτερα αποτελέσματα μιας και ο πολλαπλασιασμός δυνάμεως που πετυχαίνει είναι εντυπωσιακός σε σχέση με το απλό μηχανικό πιεστήριο.
Ο ίδιος βασικός τρόπος συμπίεσης χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα στα περισσότερα πιεστήρια λαδιού, τυπογραφεία, ανυψωτικά μηχανήματα κλπ. Ο Κτησίβιος έφτιαξε επίσης κάποιο παρόμοιο πιεστήριο που δούλευε με αντλία κενού! Φυσικά η στεγανοποίηση που απαιτούσε η κατασκευή ήταν ακόμα καλύτερη από το υδραυλικό πιεστήριο.

  Αντλία νερού

Ο Κτησίβιος έζησε τον 2ο  π.Χ. αιώνα στην Αλεξάνδρεια. Ήταν γιος κουρέα, αλλά ευτυχώς το ευνοϊκό για τις επιστήμες περιβάλλον της Αλεξάνδρειας του επέτρεψε να αφήσει σύντομα το κουρείο και να ασχοληθεί με εφευρέσεις. Σε αρχαία κείμενα περιγράφεται ως «ιδιοφυής μηχανικός» που οι επινοήσεις του επηρέασαν  την ερευνητές της εποχής.

  Ύδραυλις

 Ο Κτησίβιος εκτός των άλλων ασχολήθηκε και με την μουσική κατασκευάζοντας το πρώτο πληκτροφόρο όργανο. Η ύδραυλις ήταν ένα μουσικό όργανο που λειτουργούσε με πίεση που του παρείχαν αντλία αέρα και υδραυλικός μηχανισμός και οδηγούσε κατ’
επιλογή των πλήκτρων ισάριθμους μεταλλικούς αυλούς. Ένας έξυπνα σχεδιασμένος και κατασκευασμένος μηχανισμός επέτρεπε σε μία αεραντλία να αποθηκεύει τον συμπιεσμένο αέρα σε μια δεξαμενή και με την βοήθεια υδραυλικού συστήματος να τον στέλνει με διαρκώς σταθερή πίεση για την λειτουργία του οργάνου. Έτσι κάθε πλήκτρο μπορούσε πάντα να στέλνει σε κάθε αυλό σταθερή πίεση αέρα. Ήταν ένα πληκτροφόρο μουσικό όργανο που μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί πρόδρομος του σημερινού αρμόνιου.
Αν και κατασκευαστής της θεωρείται ο Κτησίβιος, άλλοι αποδίδουν την εφεύρεσή της στον Ήρωνα και την εξέλιξή της στον Κτησίβιο. Κοντά στο Δίον στην Πιερία το 1992 βρέθηκε τμήμα υδραύλεως του 1ου αιώνα π.Χ. Με βάση την περιγραφή του Ήρωνα και του Βιτρούβιου και το κομμάτι που βρέθηκε έγινε δυνατή η ανακατασκευή της από τον καθηγητή Δημήτρη Παντερμάλη.Η ύδραυλις χρησιμοποιούταν μέχρι τον 9ο τουλάχιστον αιώνα από βυζαντινούς αυτοκράτορες. Από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι το εκκλησιαστικό όργανο βασίστηκε πάνω στο σχέδιο της υδραύλεως.

 Αντλίες αέρος

Οι αντλίες αυτές του Κτησίβιου χρησιμοποιήθηκαν και σε άλλες του κατασκευές από μεταγενέστερους κατασκευαστές. Μπορούν να αντλήσουν τόσο νερό όσο και αέρα ανάλογα με τον βαθμό στεγανότητας που επιτεύχθηκε στην κατασκευή. Σε πολλές
εφαρμογές χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα, λόγω απλότητας της κατασκευής αλλά και αξιοπιστίας. Οι εμβολοφόροι κινητήρες εσωτερικής καύσης που χρησιμοποιούνται σήμερα σε εκατομμύρια αυτοκίνητα και άλλες εφαρμογές θεωρούνται μια έξυπνη μετατροπή αυτού του τύπου αντλίας!

του Ηλία Σφέτσου ,  πηγή: Αρχαία Τεχνολογία,  29/11/2002

Ρομποτική στην αρχαία Ελλάδα

Στον Όλυμπο, ο Ήφαιστος είχε εργαστήριο με είκοσι καμίνια και φυσερά που δούλευαν απλά με εντολές του. Κατασκεύασε επίσης αυτόματα τρίποδα χρυσά τραπέζια που τον ακολουθούσαν όπου τα χρειαζόταν. Αποδείχθηκαν χρησιμότατα και στα συμπόσια των θεών όπου ακολουθούσαν όποιον τα χρειαζόταν.

ΧΡΥΣΟΙ ΒΟΗΘΟΙ Ο  Ήφαιστος είχε φτιάξει μερικές χρυσές γυναίκες (θεραπαινίδες) να τον βοηθάνε στο εργαστήριο, να τον στηρίζουν για να περπατάει καλύτερα, αλλά και για να έχει κάποιον να μιλάει.

ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΣΚΥΛΟΙ Οι Θεοί ήταν ιδιαίτερα ευχαριστημένοι με τον βασιλιά Αλκίνοο και μέσω της τέχνης του Ήφαιστου, του χάρισαν χρυσούς και ασημένιους, αθάνατους και πανίσχυρους μηχανικούς σκύλους για την προστασία του παλατιού του.

ΚΙΝΟΥΜΕΝΕΣ ΚΟΥΚΛΕΣ Ο Όμηρος και ο Πλάτωνας αναφέρουν ότι ο Δαίδαλος ανάμεσα στις άλλες εντυπωσιακές του κατασκευές έφτιαξε και κούκλες για τα παιδιά του Μίνωα. Σαν βασιλικά παιχνίδια δεν ήταν συνηθισμένες αλλά μπορούσαν να μιλάνε και να κινούνται. Λέγεται μάλιστα ότι αναγκαζόταν να τις δένουν για να μην τους φεύγουν μακριά και τις χάνουν. Το ίδιο λέγεται και για τους μηχανικούς ανθρωπόμορφους φύλακες του λαβύρινθου που κινούταν με υδράργυρο.

ΤΑΛΩΣ
Ένα από τα πιο γνωστά αρχαία ρομπότ στην Ελλάδα ήταν ο διάσημος Τάλως. Κατασκευάστηκε από τον Θεό Ήφαιστο σαν δώρο στον βασιλιά της Κρήτης Μίνωα. Ο Τάλως ήταν τεράστιος ανθρωπόμορφος και χάλκινος. Προστάτευε την Κρήτη από τους εχθρούς της και επέβλεπε την εφαρμογή των νόμων. Μπορούσε να κινείται πολύ γρήγορα και ήταν σε θέση να κάνει σε μία μέρα τρεις φορές τον γύρο της Κρήτης (περίπου 250 klm/h). Είχε την δύναμη να εκσφενδονίζει τεράστιους βράχους εναντίων των αντιπάλων του ή να τους καίει με την αναπνοή του που πετούσε φωτιά! Με αυτόν τον τρόπο έδιωχνε τα εχθρικά πλοία, προστατεύοντας την Κρήτη. Αρκετά νομίσματα στα οποία εικονίζεται ο Τάλως βρέθηκαν στην πόλη της Φαιστού. (βλέπε Τάλως το πρώτο αυτόματο στην αρχαία Ελλάδα). Όπως λέει ο μύθος, όταν οι Αργοναύτες επέστρεφαν απ’ την Κολχίδα, με την δύναμη της μάγισσας Μήδειας κατάφεραν να καταστρέψουν τον Τάλω. Η Μήδεια κατάφερε να προκαλέσει σύγχυση στον Τάλω και τραυματίστηκε άσχημα στο πόδι του. Το αίμα έφυγε απ’ την μία και μόνη φλέβα του σαν λιωμένο μέταλλο! Μία άλλη εκδοχή της ίδιας ιστορίας αναφέρει ότι ο Ποίας (πατέρας του Φιλοκτήτη) τόξευσε ένα βέλος στην φτέρνα του ρομπότ, μία βίδα πετάχτηκε και το αίμα των Θεών, έρευσε έξω απ’ το μεταλλικό σώμα!

ΘΡΟΝΟΣ ΠΑΓΙΔΑ Ένα αυτόματο μηχάνημα κατασκεύασε ο Ήφαιστος για να εκδικηθεί την μητέρα του Ήρα που τον απέρριψε σαν άσχημο μωρό. Ήταν ένας εντυπωσιακά καλοφτιαγμένος χρυσός θρόνος. Όταν όμως η Ήρα κάθισε πάνω του αυτόματα σφίχτηκαν γύρω της αλυσίδες κρατώντας την δέσμια! Κανένας δεν μπορούσε να την απελευθερώσει απ’ τα δεσμά της και ο Ήφαιστος ούτε που δεχόταν να συζητήσει την απελευθέρωσή της. Τελικά ο Διόνυσος τον επισκέφτηκε και αφού τον μέθυσε για τα καλά τον έπεισε να ελευθερώσει την μάνα του απ’ τα δεσμά. Οι υπόλοιποι Θεοί αναγνωρίζοντας τις δυνάμεις και τα ταλέντα του τον δέχτηκαν στον Όλυμπο σαν ίσο τους.

http://mythologia.8m.com/robot.html

Η ΤΕΧΝΙΚΟΦΙΛΙΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

 Θ. Π. Τάσιου,  Καθηγητή Πολυτεχνείου

Έχει από πολλού αποδειχθεί στη διεθνή ιστοριογραφία ότι οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποίησαν, καλλιέργησαν και ανέπτυξαν την τεχνολογία συστηματικότατα σ’ όλη τη διάρκεια των 2000 ετών την οποία συνήθως ονομάζουμε αρχαιότητα.

Έτσι η παλαιότερη αντίληψη πως τάχα «οι Έλληνες αδιαφορούσαν για την τεχνολογία – έπρεπε να ‘ρθουν οι Ρωμαίοι για να αναπτύξουν την τεχνολογία» πέρασε στο σεντούκι της αν-ιστορίας. )παραμένει, βέβαια, ως ενδιαφέρον ιστορικό ζήτημα το ίδιο το γεγονός ότι κάποτε κυριάρχησε μια τέτοια αντίληψη – τόσο μάλιστα πλατιά, που τα σχολικά μας βιβλία συνεχίζουν να αγνοούν επιδεικτικότατα την Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία).

Με το σημερινό άρθρο, θα ήθελα να πάω άλλο ένα βήμα πιο πίσω απ’ τα ιστορικά γεγονότα καθεαυτά και να αναζητήσω – ει δυνατόν – τις καταστάσεις εκείνες που ευόδωσαν τη μεγάλη τεχνική ανάπτυξη στην αρχαία Ελλάδα. Δεν έχω βέβαια τη φιλοδοξία να παρουσιάσω μια βασική ανθρωπολογική μελέτη, η οποία θα αποδείκνυε τάχα τη «νομοτέλεια» της τεχνολογικής ανάπτυξης στην Αρχαία Ελλάδα. Νομίζω όμως ότι μπορώ να υπενθυμίσω (χωρίς ίχνος πρωτοτυπίας δε ότι πίσω απ’ την ανάπτυξη αυτή φαίνεται ότι κείνται:

α) ορισμένες ευνοϊκές κοσμοθεωρητικές διαθέσεις.

β) μια επιχωριάζουσα ανθρωπιστική στάση, καθώς και

γ) ορισμένες υστερότερες πολιτικές και οικονομικές συγκυρίες.

Κοσμοθεωρητική στάση

Κάθε λαός, βέβαια, στήνει τους Θεούς του κατ’ εικόνα και ομοίωσιν· οι Έλληνες δεν θα αποτελούσαν εξαίρεση.

Θα χρησιμοποιήσουμε λοιπόν τις αρχικές θρησκευτικές/μυθολογικές «προβολές» των Ελλήνων, για να αντιληφθούμε (αμυδρώς, έστω) τη θέση που είχε η τεχνολογία στις πρώιμες εκείνες κοινωνίες των κατοίκων των ελληνίδων χωρών.

Θα «ξαναπροβάλουμε» δηλαδή τη θρησκεία απ’ τόν ουρανό στη γη. Λοιπόν:

α) Οι Έλληνες είχαν θεό μηχανικό τον Ήφαιστο. Άρα είχαν εξαιρετικά υψηλή αντίληψη για την τεχνολογία. Άλλωστε (για να μην υπάρξει η αμφιβολία ως προς την αμφίδρομη σχέση θεού-ανθρώπου εν προκειμένω) ιδού ότι o Ήφαιστος πέφτει απ’ τόν Όλυμπο και ζει εννέα χρόνια στη γη, δουλεύοντας μεταλλικά τεχνήματα (Ιλιάς, Σ 400).

β) Οι Έλληνες είχαν συναίσθηση του sine qua non ρόλου της τεχνολογίας για τον άνθρωπο. Στον προμηθεϊκό μύθο (Πλάτωνος, Πρωταγόρας, § 321 e) αναγνωρίζεται η εν προκειμένω αποτυχία της πρώτης δημιουργίας, και προσφέρεται ως διορθωτική πράξη η προς τον άνθρωπο δωρεά της «εντέχνου σοφίας»!

γ) Οι Έλληνες δεν περιορίζονταν στην κατασκευή χρηστικών αντικειμένων και εργαλείων μόνον, αλλά οραματίζονταν την επέκταση του σχεδιασμού των τεχνημάτων αυτών ώστε να γίνουν αυτόματα και ρομπότ: οι αυτόματοι τρίποδες στον Όλυμπο (Ιλιάς, Σ 373-378) έτρεχαν στη συγκέντρωση των θεών από μόνοι τους κι επέστρεφαν πάλι μόνοι τους. Το ίδιο και το περίτεχνο άρμα της Ήρας περνάει τις «πύλες του ουρανού αυτομάτως ανοιγόμενες» (Ιλιάς, Σ 749).

Αλλά και ρομποτικές αναπηρικές στηρίξεις κατασκευάζει ο (χωλός) Ήφαιστος -«υπηρέτριες από χρυσάφι, όμοιες με ζωντανά κορίτσια, με μυαλό, λαλιά και δύναμη» (Ιλιάς, Σ 417-420) για να τον υποβαστάζουν! Όπως άλλωστε κι ο Δαίδαλος είχε κατασκευάσει «την κινούμενην ξύλινην Αφροδίτην, εγχέαντ’ άργυρον χυτόν» (δηλαδή υδράργυρον) [Αριστοτέλους, Περί Ψυχής, 604 b, 18-20].

Οι Έλληνες οραματίζονταν την επέκταση του σχεδιασμού των χρηστικών αντικειμένων ώστε να γίνουν αυτόματα και ρομπότ

Από το πλήθος των αρχαίων μυθικών αυτομάτων και ρομπότ, ας κλείσουμε αυτήν την αναφορά, υπενθυμίζοντας και το ρομπότ-γίγαντα Τάλω: έναν άτρωτο μπρούντζινο φρουρό, που δρασκέλιζε την Κρήτη κι έριχνε βράχους στα ξένα πλοία που τολμούσαν να πλησιάσουν (Απολλ. Ροδ., Αργον., 1638-1639).

Φαίνεται λοιπόν πως έχουμε το δικαίωμα να συμπεράνουμε ότι, ήδη απ’ τις απαρχές του, ένας λαός με τέτοιες μυθοθρησκευτικές πεποιθήσεις, διέθετε ήδη μια τεχνολογία αναπτυγμένη και (το κυριότερο) μιαν υψηλή αξιακή αντίληψη για την τεχνολογία.

Το συμπέρασμα αυτό επιβεβαιώνεται κι από τα σπουδαία τεχνολογικά επιτεύγματα του μυκηναϊκού πολιτισμού, θέλω δηλαδή να πω ότι ήταν τόσο σημαντική η θέση της τεχνολογίας στις μυκηναϊκές πόλεις, ώστε μόνον μια (ακόμη παλαιότερη) τεχνικοφιλία από τα βάθη των αιώνων θα μπορούσε να τη δικαιολογησει:

— Η ανθρωπότητα θα χρειαζόταν ακόμη 1.500 χρόνια για να ξαναπετύχει διάμετρο θόλου κάτι λιγότερο από είκοσι μέτρα (θησαυρός του Ατρέως, 13ος αιώνας π.Χ.).

— Η αποξήρανση της τεράστιας λίμνης της Κωπαΐδας (13ος-14ος αιώνας π.Χ.), με διώρυγες 25 χιλιομέτρων, πλήθος αναχωμάτων και με την απαιτούμενη «καλλιέργεια» των καταβόθρων, αποδείκνυε μεγάλες ικανότητες υδραυλικής μηχανικής -οι οποίες θα χρειάζονταν άλλα 1.000 χρόνια για να ξαναποκτηθούν (γύρω στον 4ο αιώνα π.Χ.).

Έτσι, νομίζω ότι ενδυναμώνεται το βασικό μας συμπέρασμα ότι τα ελληνικά φύλα εμφορούνταν από μια θεμελιώδη κλίση προς την τεχνολογία -ήδη από την αυγή της προϊστορίας.

Ανθρωπιστική στάση

Θα προβάλω τώρα ως οιονεί υπόθεση εργασίας, την άποψη ότι τα ελληνικά φύλα είχαν αναπτύξει από πολύ νωρίς μιαν ανθρωπιστικότερη αντίληψη της ζωής -εν συγκρίσει, ίσως, με άλλους σπουδαίους προγενέστερους λαούς, όπως οι Βαβυλώνιοι και οι Αιγύπτιοι. Εάν κάτι τέτοιο γίνει αποδεκτό (πράγμα που μάλλον φαίνεται να συμβαίνει), τότε μπορεί κανείς να συμπεράνει βασίμως ότι οι Έλληνες θα είχαν πρόσθετο κίνητρο να αναπτύξουν εκείνες τις τεχνολογίες, οι οποίες θα ευόδωναν την επί Γης ανθρώπινη ύπαρξη -κι όχι απλώς την επιβίωση.

Η αποξήρανση της τεράστιας λίμνης της Κωπαΐδας, με διώρυγες 25 χλμ., αποδείκνυε μεγάλες ικανότητες υδραυλικής μηχανικής

Ας υπενθυμίσουμε λοιπόν διαγωνίως μερικά απ’ τα συστατικά αυτής της ελληνικής ροπής προς την ανθρωποκεντρικότητα -εκ περισσού, έστω:

— Τάσεις για απομυθοποίηση της κοσμολογίας: αναγνώριση της Γης ως ουράνιου σφαιρικού σώματος (Αρίσταρχος, Ερατοσθένης). Εξάλλου, κινητική αιτία της ύλης δεν είναι κάποιος «νους», αλλά η δύναμη της βαρύτητας των σωμάτων (Δημόκριτος).

— Ανθρωποκεντρική τάση μέσα στα ίδια τα θρησκευτικά περιβάλλοντα: το δελφικό «γνώθι σαυτόν» αλλά και η ανθρωπική κάθαρση του ίδιου του Απόλλωνος μετά τον (απελευθερωτικό, παρά ταύτα) φόνο του Πύθωνος.

— Η γενναία προβληματική των προσωκρατικών: «Αν τ’ άλογα είχαν χέρια, θα ζωγράφιζαν το θεό τους άλογο» (Ξενοφάνης, DK, B15).

— Η αδιαπραγμάτευτη ανθρωπική στάση ζωής του Σωκράτους, ο οποίος (κατά τον Κικέρωνα) έφερε τη φιλοσοφία από τον ουρανό στη Γη («Ου το ζην περί πλείστον ποιητέον, αλλάτίο ευ ζην», Κρίτων, 48 b).

— Η ρητή ανθρωποκεντρική θεμελίωση της Ηθικής οίον Αριστοτέλη. («Κανονίζομεν τας πράξεις ημών ηδονής και λύπης», Ηθ. Νικ., 1105 α 3).

— Η απελευθέρωση του ανθρώπινου σώματος στις ελληνικές πλαστικές τέχνες. (Παράβαλλε και την ελληνιστική επιρροή στην τέχνη αναπαράστασης του Βούδα στη Γανδάρα: χαμογελαστό πρόσωπο ανθρώπου, αντί για το σύμβολο μιας πατούσας μόνον…).

— Ο φοβερός στίχος του (περσικού) Χορού στους «Πέρσες» του Αισχύλου (§ 242): «Δούλοι και υπήκοοι κανενός δεν είναι αυτοί» (οι Έλληνες).

— Ίσως να έχει εδώ τη θέση της και η χεγκελιανή αλληγορία της ήττας της (αιγυπτιακής) Σφιγγός από τον «έλλογον» Ελληνα Οιδίποδα.

Αντί δε συμπεράσματος, θα ταίριαζε εδώ να υπενθυμίσουμε και της ίδιας της τεχνολογίας την απομυθοποίηση, όταν αποσυνδέθηκε από to Μύθο κι αναγνωρίστηκε ως «προϊόν ανάγκης, μέσω εμπειρίας και μίμησης της φύσεως» (δύο χιλιάδες χρόνια πριν από τον Μαρξ!). Πρόκειται για την ώριμη άποψη του Μοσχίωνος, τραγικού ποιητή του 3ου αιώνα π.Χ. (Απόσπασμα 6, Nauck)…

 Οι Έλληνες είχαν επιτύχει τη συστηματική ύδρευση των πόλεων και είχαν αναπτύξει την οδοποιία και τη γεφυροποιία

Όπως λέγαμε και στην αρχή αυτού του κεφαλαίου, είναι εύλογο να αναμένονται κάμποσες φιλοτεχνολογικές συνέπειες ενός τέτοιου ανθρωπισμού -πρόσθετες εκείνων που ήδη προβλέπονταν από την προμηθεϊκή παρέμβαση. Αφού στο κέντρο βάρους της ελληνικής ψυχοσύνθεσης δεν βρίσκεται η επέκεινα ζωή (παρά την αναμφισβήτητη ευλάβεια όλων) ούτε ο δεσπότης (παρά τις περιπέτειες της νεογέννητης δημοκρατίας), οι ανθρώπινες ανάγκες θα πρέπει να υπηρετηθούν σ’ όλο τους το εύρος: ανάγκες για την επιβίωση, για τη γνώση και για την έκφραση.

α) Η επιβίωση ήταν στόχος προφανής όλων των λαών. Γι’ αυτό και η βαβυλωνιακή και η αιγυπτιακή τεχνολογία, πέραν των θρησκευτικής εμπνεύσεως μεγαλουργημάτων (όπως ναοί γιγαντιαίοι και πυραμίδες κάδε είδους), έδωσαν σπουδαία επιτεύγματα και στα εγγειοβελτιωτικά έργα μεγάλης κλίμακας. Ανάλογα επιτεύγματα δεν έλειψαν από την αρχαιοελληνική τεχνολογία: μυκηναϊκές1 αποξηράνσεις λιμνών και υδατοφράγματα μεγάλα,

καθώς και ποικίλα μεταγενέστερα αρδευτικά έργα.2 Οι Ελληνες όμως σ’ αυτής της κατηγορίας τα έργα πρόσθεσαν τις συστηματικές υδρεύσεις των πόλεων,3 τους γερανούς και τις αντλίες,4 αλλά και την οδοποιία και τη γεφυροποιία.5

Στην ίδια κατηγορία θα κατέτασσε κανείς και τις τεχνικοεπιστημονικές βελτιώσεις στη μεταλλουργία του αργύρου, τις οποίες πέτυχαν οι Αθηναίοι στο Λαύριο6 ήδη από τον 5ο αι. π.Χ., για να φτάσουν μια παραγωγή 25 τόνων καθαρό ασήμι κατ’ έτος (μηχανοποίηση στην ανύψωση φορτίων, ελικοειδή πλυντήρια, μαζική εκκαμίνευοη κ.ά.).

Στις ανάγκες «επιβίωσης» θα μπορούσε κανείς να κατατάξει και τη στρατιωτική τεχνολογία – αλλά, για ποικίλους λόγους, αφήνω αυτό το θέμα έξω από το σημερινό άρθρο. (Πάντως, θα μπορούσα να παραπέμψω προχείρως στον Κατάλογο της Έκθεσης Αρχ. Ελλ. Τεχνολογία, ΤΜΘ/ΕΜΑΕΤ, θεσ/νίκη, 1997).

β) Αντίθετα, επείγομαι να περάσω στις ανθρώπινες ανάγκες για τη γνώση -ανάγκες ιδιαζόντως ελληνικές. Εκεί, έχουμε απ’ τη μια μεριά το γνωστό φαινόμενο της τεχνολογικής επιτάχυνσης στις ελληνίδες χώρες μετά τον 6ο αιώνα π.Χ. (εξαιτίας του παραγωγικού «υμέναιου» με τη νεογέννητη ελληνική επιστήμη7), ενώ από mv άλλη έχουμε το «αντίδωρο» ας πούμε της τεχνολογίας προς mv επιστήμη, την παραγωγή δηλαδή πλήθους μετρητικών οργάνων ακριβείας,» όπως:

— μέτρηση χρόνου (ακριβή υδραυλικά ωροσκοπεία),

— μέτρηση αποστάσεων (οδόμετρον),

— τοπογραφικά όργανα (χωροβάτης, διόπτρα),

— αστρονομικά όργανα (αστρολάβοι, αναλογικός υπολογιστής των Αντικυθήρων κ.ά.).

Αυτό το οιονεί κλειστό κύκλωμα επιστήμη-τεχνολογία-επιστήμη μου φαίνεται πως είναι άλλη μια κατάφαση της τεχνικοφιλίας των αρχαίων Ελλήνων -εμπνεόμενης όμως, ετούτη τη φορά, από μιαν ιδιάζουσα ελληνική ανθρωποκεντρική στάση. (Μια στάση που δεν θα επιζούσε μετά την αναϊεράρχηοη αξιών που συνέβη μετά τις αρχές της πρώτης χριστιανικής χιλιετίας…).

γ) Τέλος, οι ανάγκες για την έκφραση υπηρετήθηκαν ιδιαιτέρως από την αρχαιοελληνική τεχνολογία -πολύ περισσότερο απ’ ό,τι (σ’ όλους τους πολιτισμούς) η τέχνη στηρίζεται πάντα στην τεχνική. Εδώ, στην περίπτωση της αρχαίας Ελλάδας, η ιδιάζουσα τεχνολογική νοοτροπία του λαού έδωσε τη δυνατότητα να πραγματωθούν περισσότερες, καλλιτεχνικές εμπνεύσεις:

— θα εφευρεθεί η ύδραυλις (το σημερινό «όργανο») από τον Κτησίβιο (4ος αι. π.Χ.), ως συνδυασμός (α) σειράς αυλών και (β) της εμβολοφόρου αντλίας του Κτησιβίου. Αργότερα, ο Ηρών θα προσθέσει και μια «φτερωτή» (αιολική ενέργεια), για να μη χρειάζεται μυϊκή δύναμη να τρομπάρει την αντλία.

— Η κατασκευή των έγχορδων μουσικών οργάνων θα διευκολυνθεί μετά τη μαθηματικοποίηση των ήχων από τους Πυθαγορείους.

— Τα ποικίλα «διασκεδαστικά» αυτόματα των Αλεξανδρινών, ιδίως δε τα μηχανικά θεατρικά έργα του Ηρωνος9 αποτελούν ίσως την κορωνίδα αυτού του τεχνο/τεχνικού διαλόγου.

— Το ίδιο όπως και ο «από μηχανής θεός» των αρχαίων θεάτρων (συστήματα γερανών και καταπακτών), που θα συμβάλει στην ενάργεια των δρωμένων.

Το συμπέρασμα μου και απ’ αυτήν τη γρήγορη αναδρομή, είναι ότι οι αρχαίοι Ελληνες είχαν πρόσθετους λόγους να εκτιμούν την τεχνολογία όταν απολάμβαναν τα αγαθά αποτελέσματα της σε τόσο πολλούς τομείς του βίου συγχρόνως.

Ύστερες πολιτικές και οικονομικές συγκυρίες

Είχαν εφεύρει πλήθως μετρητικά όργανα ακριβείας, όπως υδραυλικά ωροσκοπεία, οδόμετρον, χωροβάτη, διόπτρα, αστρολάβους

Ο (πολιτισμικά και οικονομικά) ενοποιημένος χώρος της επικράτειας του Μ. Αλεξάνδρου, αλλά και των επιγόνων του (για ένα διάστημα τουλάχιστον), φαίνεται ότι συνήργησε σε μια περαιτέρω ανάπτυξη της τεχνικοφιλίας των «μετεχόντων της ελληνικής παιδείας». Η ανάπτυξη αυτή φαίνεται από την αύξηση του πλήθους των τεχνικών συγγραφέων, από την αύξηση του αριθμού των εφευρέσεων, από τη μεγέθυνση των επιμέρους επιτευγμάτων (λ.χ. η τριήρης είχε εκτόπισμα 70 τόνων, αλλά τα πλοία του Πτολεμαίου Δ΄, του Φιλοπάτορος, θα έχουν εκτόπισμα 2.500 τόνων), μπορεί δε να αποδοθεί συνοπτικά στις ακόλουθες πιθανές αιτίες:

— Περαιτέρω εντατικοποίηση της παραγωγικής σχέσης τεχνολογίας και επιστήμης. (Το Μουσείο της Αλεξανδρείας ήταν ένα είδος National Science Foundation). Αργότερα, ο διάσημος Αλεξανδρινός μαθηματικός Πάππος (3ος αι. μ.Χ.) θα πει ότι «η επιστήμη της Μηχανικής είναι χρήσιμη για πλήθος εφαρμογών στην καθημερινή ζωή -κι ακολουθείται εμμόνως απ’ όλους τους μαθηματικούς» (Συναγωγή, 8-1). Από τον καιρό του Αρχι-μήδους, είχε περάσει η εποχή του δήθεν «αδιάφορου» επιστήμονα.

— Μεγάλη συγκέντρωση πληροφοριών χάρις στη Βιβλιοθήκη της Αλεξανδρείας -όταν (σταδιακά) θα καταστραφεί, η ανθρωπότητα θα χάσει ά-γνωοτο οε μας σήμερα θησαυρό…

— Στροφή στα ενδιαφέροντα του (μορφωμένου, τουλάχιστον) πολίτη των ελληνιστικών χρόνων: αντί για γενικές κοσμολογικές θεωρίες, τώρα ψάχνουν τον κόσμο «από μέσα προς τα έξω», μ’ έναν τρόπο που προαναγγέλλει τον Γαλιλαίο. Τώρα, πολύ περισσότερο αρέσκονται στη μέτρηοη και στην κατασκευή. Η ανατομική των πτωμάτων θα αναπτυχθεί στην Αλεξάνδρεια (λ.χ. Ερασίστρατος, 3ος αι. π.Χ.), για ν’ απαγορευθεί αργότερα και να ξαναρχίσει για λίγο μόνον, χίλια διακόσια χρόνια αργότερα, στο Σαλέρνο.

— Οι μεγάλοι συγγραφείς μηχανικοί δεν είναι πλέον κτηματίες ή στρατηγοί. Ο Κτηοίβιος ήταν γιος κουρέα, ενώ ο Ηρών ήταν στην αρχή τσαγκάρης. Η εποχή της αριστοκρατικής οτάσης του Ξενοφώντος έναντι των Βάναυσων τεχνών είχε περάσει.

— Οι πηγές ενέργειας είχαν αρχίσει να διευρύνονται. Στη μυϊκή ενέργεια ανθρώπων και ζώων είχαν προστεθεί το ξυλοκάρβουνο και λίγος λιγνίτης (Θεόφραστος, »Περί Λίθων»), ενώ οι νερόμυλοι είχαν αρχίσει να διαδίδονται ήδη από το τέλος της 1ης χιλιετίας π.Χ.

— Η ελληνοποίηση στη γλώσσα, τα ήθη, αλλά και οι λίγο ως πολύ ευκολότερες επικοινωνίες των λαών, δημιούργησαν ένα κοσμοπολίτικο κλίμα (ευνοϊκό για την τεχνολογία κι αυτό).

Παρ’ όλ’ αυτά, η ελληνιστική άνθηση της τεχνικοφιλίας δεν μπορούσε ακόμη να οδηγήσει σε μια τεχνολογική επανάσταση. Δεν είχαμε φτάσει σε κρίσιμες στάθμες οικονομικών μεγεθών, τεχνικής παιδείας, αλλά και επίλυσης προβλημάτων της δυναμικής.

Κυριαρχούσε όμως ακόμη το ελληνικό προμηθεϊκό πάθος «δια της Τεχνολογίας προς τον Ανθρωπο», όπως το είχε διατυπώσει επιγραμματικότατα κι ο Αριστοτέλης (Πολιτικά, 1253 b 34-1254 α 2): «Αν τα όργανα, επειδή τα διατάσσουμε ή επειδή προαι-σθάνονται, επιτελούσαν τη δουλειά τους μόνα τους, δεν θα ‘χαν οι δεσπότες ανάγκη από δούλους».10

 Αριστοτέλης: «Αν τα όργανα επιτελούσαν τη δουλειά τους μόνα τους, δεν θα ‘χαν οι δεσπότες ανάγκη από δούλους»

 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Βλ. Knauss J., «Spaethelladische Wasserbauten», DZA Verlag Kultur und Wissenschaft, 2002.

2. Βλ. λ.χ. Δ.Λ. Παπαδήμου, «Τα υδραυλικά έργα παρά τοις Αρχαίοις», Τεχν. Επιμελητήριο της Ελλάδος, Αθήνα, 1975.

3. Βλ. λ.χ. επιμέλεια Θ.Π. Τάοιου, «Υδρευση των Αθηνών», περιοδικό 7-Ημέρες, Καθημερινή, 24.03.2002.

4. Βλ. λ.χ.το ομώνυμο σημείωμα Θ.Π. Τάσιου στον Κατάλογο της Έκθεσης «Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία», Τεχνόπολις, 2002.

5. Βλ. Πρακτικά του διεθνούς συνεδρίου «Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία», ΕΜΑΕΤ/ΓΜΘ/Πολ. Τεχν. Ιδρ. ΕΤΒΑ, Θεσσαλονίκη, 1997.

6. Για περισσότερα βλ. Κακαβογιάννης Ε., «Μια νέα άποψη για τη λειτουργία των πλυντηρίων μεταλλεύματος της Λαυρεωτικής, κατά τους κλασικούς χρόνους», Α΄συμπ. Αρχαιομετρίας, Αθήνα 1992.

7. Βλ. Τ.Ρ. Tassios, «Counterfertilisation of Science and Technology in Ancient Greece», Int. Congress on Ancient Structures, Olympia, 2001.

8. Βλ. προχείρως οίον Κατάλογο της Εκθέσεως «Αρχαία Ελλην. Τεχνολογία» (Τεχνόπολις, 2002), την Εισαγωγή και τo Σημείωμα Θ.Π. Τάσιου για τα Μετρητικά Όργανα.

9. Βλ. Δ. Καλλιγερόπουλος: «Αυτοματοποιητική, Ήρωνος του Αλεξανδρινού», Αθήνα, 1996.

10. Ύστερα από 1.800 χρόνια, οι ουτοπικές πολιτείεςτίου Campanella και του Bacon θα στηριχθούν στην τεχνολογία για την ανακούφιση του ανθρώπου από το μόχθο και τη στέρηση.

Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Κάποτε οι Μητιονίδες του γένους της Μήτιδος, πρώτης γυναίκας τους Διός, μητέρας της Αθηνάς -που το όνομα της υποδηλώνει πολύτροπη νόηση, ευστροφία, προβλεπτικότητα, ευστοχία, δόλο κ.λπ.- συγγενεύουν με τους Παλαμάονες του γένους του Ηφαίστου. [Παλάμη σημαίνει επιδεξιότητα χεριού, πρακτική γνώση, τέχνασμα] Η Φρασι-μήδη, που συνδυάζει τα διανοητικά γνωρίσματα της Μήτιδος (δύναμη πονηριάς και απάτης, αίσθηση της ευκαιρίας, διάφορες επινοήσεις, ποικίλα τεχνάσματα και πονηρή ευφράδεια), νυμφεύεται τον επιδέξιο στον τροχό Ευπάλαμο. Γιος τους ήταν ο Παλαμήδης που ανακάλυψε τους κώδικες: τα φωτεινά σήματα, ορισμένα γράμματα του αλφαβήτου και τα παιγνίδια των πεσσών, της ντάμας και των αστραγάλων. Η Mητι-άδουσα νυμφεύεται τον Παλαμάονα και από το γάμο τους γεννιέται ο Δαίδαλος.

Κάπως έτσι αρχίζουν να εμφανίζονται οι πρώτοι μάστορες: οι τεχνίτες δημιο-εργοί: δημιουργοί, αυτοί που έχουν να προσφέρουν κάτι ωφέλιμο στο Δήμο, στο σύνολο.

Ο Ηφαιστος προσφέρει στους ευνοούμενους τους Παλαμάονες και Ευπάλαμους τα μυστικά της τέχνης του, όπως και η Αθηνά τα μυστικά της Μήτιδος. [Έτσι κι αλλιώς ο μαΐστωρ: μάστορας συγγενεύει εννοιολογικά με τη Μήτη]

«Τα αγάλματα του Δαιδάλου λ.χ. εντάσσονται σε μια κατηγορία έργων, των οποίων η Αθηνά και ο Ήφαιστος είναι οι δημιουργοί. Γνωρίζουμε τους τρίποδες που από μόνοι τους -αυτόματοι- προσέρχονται στη συνέλευση των θεών και τις χρυσές υπηρέτριες που βοηθούν τον Ήφαιστο να κινηθεί… Ο Ήφαιστος φιλοτεχνεί ακόμη και τα σκαλιά από χρυσό και άργυρο που φρουρούν το παλάτι του Αλκίνοου. Είναι επίσης ο δημιουργός του ορειχάλκινου Τάλω (ενός ρομπότ), που τον χάρισε στον Μίνωα για την προστασία της Κρήτης, της οποίας έκανε το γύρο ανά τακτά χρονικά διαστήματα… Η Αθηνά έπλασε από χώμα την Πανδώρα κ.ο.κ…» (Φρανσουάζ Ντικρού, Ο Δαίδαλος, Ολκός, σ. 112).

Για να γίνουν, όμως, οι θαυμαστές κατασκευές από τους τεχνίτες του γένους του Ηφαίστου και της Αθηνάς που ακολούθησαν, έπρεπε η τέχνη των αρχαίων δημιουργών «να απελευθερωθεί από τη θρησκεία και τη μαγεία και υποχρεωτικά να στηριχθεί στην επιστήμη, ώστε να γίνει η εφαρμογή της» (πρβλ. Ζαν Πιερ Βερνάν, Μύθος και σκέψη στην αρχαία Ελλάδα, Ολκός, σ. 285 κ.ε.).

Η διάνοιξη της υπόγειας σήραγγας-υδραγωγείου λ.χ. στη Σάμο από τον Ευπαλίνο προϋποθέτει τη χρήση δύσκολων μεθόδων τριγωνισμού. Το ίδιο η κατασκευή από τον Αρχύτα τον 4ο αι. «περιστεράς ξ,υλίνης πεισμένης» και τόσα άλλα αντικείμενα, που προκαλούν την κατάπληξη και το θαυμασμό, απαιτούν γνώσεις Μηχανικής, Γεωμετρίας, Τριγωνομετρίας κ.λπ.

Αιτούμενο των πρώτων επιστημόνων ήταν πώς με μια μηχανή [έξυπνη, δόλια, πονηρή επινόηση] «τα τε ελάττονα κρατεί των μειζόνων» (Αριστ., Μηχανικά 847 α22), πώς τα μικρότερα και ασθενέστερα να αντισταθμίζουν, να εξουσιάζουν και να κυριαρχούν (με τον πολλαπλασιασμό της δύναμης από τη μηχανή) πάνω στα μεγαλύτερα και ισχυρότερα, ώστε ο άνθρωπος να ξεφεύγει από την αμηχανία και την απορία συνεχίζοντας την πορεία του.

Νίκος Βαρδιάμπασης

ΠΗΓΗ  «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ» – Ιστορικά, 170, (30 – 01 – 2003) –

Τάλως το πρώτο αυτόματο στην αρχαία Ελλάδα

Το ίδιο το όνομα από μόνο του καταδεικνύει την υπερβατική καταγωγή του, εφόσον ο Δίας στην Κρήτη αποκαλούνταν Ταλλαιός, όπου στην αρχαία κρητική διάλεκτο « ταλως» ονομαζόταν ο ήλιος, σύμφωνα με τις περιγραφές του Ησύχιου.

Ο Τάλως ήταν ένα γιγάντιο χάλκινο δημιούργημα, ένας φύλακας του πανέμορφου από όλες τις απόψεις νησιού της Κρήτης, το οποίο σύμφωνα με τον Απολλώνιο κατασκευάστηκε από τον  θεό Ήφαιστο και δόθηκε ως δώρο στον Μίνωα για να προστατεύει την Κρήτη από τους εχθρούς της.

Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος αναφέρει ότι ο Τάλως ήταν ένα δώρο του Δία προς την Ευρώπη για να φυλάει την ίδια και τα παιδιά της, που γεννήθηκαν από την ερωτική τους σχέση. Η Ευρώπη κατόπιν το χάρισε στον Μίνωα.

Ο Πλάτωνας παρουσιάζει τον Τάλω σαν αδελφό του Ροδάμανθη και του Μίνωα. Οι πηγές αναφέρουν ότι ήταν μια ηλιακή θεότητα ή οποία έφτασε στην Γη και πήρε την μορφή ήρωα, αλλά και κριτή . Αυτό διαφαίνεται από τις πληροφορίες που μας δίνει ο ίδιος ο Πλάτωνας, ο οποίος αναφέρει πως ο Τάλως είχε σαν καθήκον του ανάμεσα στα άλλα να επισκέπτεται τα χωριά της Κρήτης και να εφαρμόζει τον νόμο, ο οποίος ήταν γραμμένος πάνω σε χάλκινες πλάκες. Όλες οι προδιαγραφές του μύθου για τον Τάλω είναι προδιαγραφές ενός υπερφυσικού ρομπότ ή ανδροειδούς: μεγάλη ταχύτητα, τεράστια δύναμη εκτόξευσης βαρών, υγρά μπαταρίας, αυτοθέρμανση.

Επίσης σκοπός του ήταν να αναχωρεί από την βάση του στην Φαιστό και να κάνει τον γύρο του νησιού τρεις φορές την ημέρα καθώς και να εκσφενδονίζει βράχους στα ξένα πλοία που προσπαθούσαν να εισβάλλουν στην Κρήτη ή να βγάζει φωτιά από το σώμα του καίγοντας τους εχθρούς. Εάν σκεφτούμε ότι η ακτογραμμή της Κρήτης είναι γύρω στα 1.000 χιλιόμετρα, τότε θα έπρεπε να τρέχει με 150 χιλιόμετρα την ώρα !

Για κάποιους άλλους ο Τάλως παρουσιάζεται με φτερά σαν συμβολισμός στην ταχύτητα με την οποία έτρεχε γύρω από το νησί.

Χαρακτηριστικός είναι και ο “θάνατος” του Τάλω, όταν από την Κρήτη περνούσαν οι Αργοναύτες ο Ποίας, πατέρας του Φιλοκτήτη, τόξευσε το χάλκινο καρφί στη φτέρνα του Τάλω, το έβγαλε από τη θέση του και χύθηκε ο ιχώρ. Αν αυτά είναι πράγματι στοιχεία ενός μύθου, τότε ο μύθος αναφέρεται σε κάποιο ρομπότ, ίσως από τα πιο εξελιγμένα που κατασκεύασε ο Ήφαιστος.

Διέθετε μία και μοναδική φλέβα, η οποία ξεκινούσε από το λαιμό και κατέληγε στον αστράγαλό του, όπου ένα χάλκινο καρφί ή βίδα έκλεινε την έξοδό της. Μέσα στη φλέβα του Τάλω κυλούσε ο ιχώρ, δηλαδή “το αίμα των αθανάτων”, θείο υγρό που του έδινε ζωή

Η αναφορά στην χάλκινη κατασκευή του μυθικού ήρωα έχει σχέση και με τις μυθολογικές παραδόσεις που αναφέρουν ότι η τεχνική της δημιουργίας χάλκινων αγαλμάτων που ήταν ήδη γνωστή στην Κρήτη από το 16 αιώνα π.χ.,ειδικά στην Φαιστό, εκεί όπου υπήρχε και η κατοικία του.

Κατά καιρούς υπήρχε αναφορά σε έναν άλλο πρόσωπο της μυθολογίας με το όνομα Τάλως , ο οποίος ήταν ανιψιός του Δαίδαλου και είχε ταλέντο στις εφευρεύσεις- λέγεται πως ανακάλυψε το πριόνι, τον διαβήτη και τον κεραμικό τροχό.

Το 1963 γυρίστηκε μια ταινία με τίτλο “Ο Ιάσωνας και οι Αργοναύτες” στην οποία ο Ιάσωνας συνάντησε τον Τάλως, κομμάτι της βρήκα εδώ: http://www.spikedhumor.com/articles/125191/Jason_and_the_Argonauts_Talos_2_2.html.Να σημειωθεί τέλος πως η λέξη “ρομπότ” έχει σλαβική καταγωγή,προέρχεται από το “robota” που σημαίνει “εργασία”.

O ιχώρ είναι το αίμα των θεών. Αυτόν τον ιχώρ έβαλε ο Ήφαιστος στη φλέβα του γιγάντιου μεταλλικού άνδρα που έφτιαξε στο εργαστήριο του, για να του δώσει ζωή. Ο Τάλως, το ανθρωπόμορφο αυτόματο, δεν ήταν το πρώτο κατασκεύασμα του Ηφαίστου. Ο Όμηρος μας λεει πως είχε φτιάξει χρυσές υπηρέτριες, που μπορούσαν να κινούνται, να μιλούν και να σκέφτονται σαν ανθρώπινα πλάσματα: “…υπό δ΄ αμφίπολοι ρώοντο άνακτι χρύσειαι, ζωήσι νεήνισσιν εϊκυίαι της εν μεν νοός εστί μετά φρεσίν, εν δε και αυδή και σθένος…….”

ΕΝΑ ΡΟΜΠΟΤ ΓΙΑ ΤΟ ΜΙΝΩΑΣκοπός της κατασκευής του Τάλου ήταν ο εφοδιασμός του Μίνωα, ετεροθαλή αδελφού του Ήφαιστου, με ένα γιγάντιο ανθρωπόμορφο άρμα μάχης που τριγυρνώντας την Κρήτη τρεις φορές την ημέρα θα εξόντωνε τα εχθρικά πλοία και τους εισβολείς, τσακίζοντας τους με τα μεταλλικά του άκρα ή ψήνοντάς τους ζωντανούς. Κατά μία άλλη εκδοχή, κατασκευαστής του Τάλου ήταν ο Δαίδαλος, όπου εξορισμένος στην Κρήτη από τον Άρειο πάγο λόγο του φόνου του ανιψιού του Τάλου ή Κάλου, τον κατασκεύασε για τον Μίνωα και τον ονόμασε έτσι από τύψεις. ( Ο Τάλως ή Κάλως είναι ο εφευρέτης του πριονιού, του κεραμικού τροχού και του διαβήτη). Ο Δαίδαλος επίσης κατασκεύασε τον Λαβύρινθο (ΛΑ-ΒΡΙΛ-ΝΘΟΣ), ένα ομοίωμα αγελάδας για την Πασιφάη, γυναίκα του Μίνωα, μικρές ξύλινες κούκλες με αυτόματη κίνηση και μεταλλικά κινούμενα αγάλματα σε ανθρώπινο μέγεθος που φύλαγαν τον Λαβύρινθο (“κινούνταν με υδράργυρο”). Δικές του εφευρέσεις είναι επίσης η σφήνα, ο πέλεκυς και ο γνώμονας.Η ΠΕΡΙΠΟΛΟΣ ΤΟΥ ΓΙΓΑΝΤΑ

Για το μέγεθος του Τάλου ο Απολλόδωρος γράφει: “…Ούτως ο Τάλως τρις εκάστης ημέρας την νήσον περιτροχάζων ετήρει….”, ο Απολλώνιος ο Ρόδιος: “…..τρις περί χαλκείοις Κρήτην ποσί δινεύοντα……”. Η Κρήτη έχει γραμμικό μήκος 254 χιλιόμετρα και περίμετρο 980 χιλιόμετρα. Συνεπώς ο Τάλως στην διάρκεια της ημέρας (12 ώρες ) έκανε 980 Χ 3=2940 χιλιόμετρα μέσα σε 12 ώρες, δηλαδή είχε μέση ωριαία ταχύτητα 245 χλμ/ώρα! Ο Απολλόδωρος, ο Απολλώνιος ο Ρόδιος και ο Λουκιανός αναφέρουν ότι ο Τάλως ήταν καμωμένος από χαλκό. Πιθανόν ήταν από μπρούτζο (κράμα χαλκού-κασσίτερου) καθώς ο σκέτος χαλκός είναι αρκετά μαλακός. Στοιχεία γι αυτό έχουμε και λόγω του χρώματος του Τάλου που εικονίζετε σε αγγεία ως χρυσοπράσινος, που είναι το χρώμα του μπρούτζου, ενώ ο Απολλώνιος λεει: “…και ήταν φτιαγμένος από το είδος εκείνο του χαλκού και ήταν όλος χάλκινος…..”

Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΤΑΛΟΥ….

Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος γράφει στα αργοναυτικά του: “ …και κάτω (από του ποδιού) τον τένοντα και στου αστράγαλου τη μεριά, είχε μια φλέβα με αίμα, που φτενή πέτσα την σκέπαζε, αυτή που χώρισμα ήταν της ζωής και του θανάτου….” Ο Απολλόδωρος λεει: “…είχε μια φλέβα μονάχα από τον αυχένα ως τους αστραγάλους. Στο τέρμα δε, τη φλέβα αυτή καρφί χάλκινο την διαπερνούσε…..”,και ο Ζηνόβιος: “….είχε μια φλέβα αυτός που άρχιζε από τον αυχένα, και στους αστραγάλους έφτανε ως κάτω. Και στο δέρμα πάνω που τη φλέβα σκέπαζε, χάλκινο καρφί ήταν περασμένο…..”. Τι περιείχε αυτή η φλέβα; Απολλόδωρος: “…χύθηκε έξω όλος ο ιχώρ και αυτός πέθανε…”, Απολλώνιος ο Ρόδιος: “…και από μέσα κύλησε ο ιχώρ, όμοιος με αναλυτό μολύβι…”. Όμως σαν λιωμένο μολύβι κυλά ο υδράργυρος. Ο υδράργυρος εξαιτίας του ότι είναι (ως μέταλλο) ρευστός και παραλληλίζετε στην ελεύθερη επιφάνειά του με το οριζόντιο επίπεδο, είναι εξαιρετικά χρήσιμος στην κατασκευή οργάνων προσανατολισμού (πυξίδες, γυροσκόπια), δηλαδή συστημάτων αυτόματης ισορροπίας. Στον άνθρωπο, αισθητήριο όργανο της αντίληψης της θέσης ή της στάσης του σώματος είναι η αιθουσαία μοίρα, η κεντρική μοίρα του εσωτερικού αυτιού. Είναι τυχαίο ότι η φλέβα του Τάλου (η ελεύθερη επιφάνεια του υδραργύρου) ξεκινά όπως και η αιθουσαία μοίρα από το ίδιο σημείο πλάγια από τον αυχένα; Αν ο ιχώρ είναι το περιεχόμενο μιας φλέβας (στήλης) που άρχιζε από τον αυχένα του Τάλου και έφτανε στον αστράγαλό του, τότε, κάτω από τον τένοντα του ποδιού και παράλληλα με την φλέβα υπήρχε και μία δεύτερη φλέβα που είχε μέσα της το “αίμα” και κατάληγε και αυτή στο χάλκινο καρφί (=διπλή βαλβίδα πλήρωσης και κένωσης), τότε ποια η πιθανή σύνθεση αυτού του αίματος; Στα ιατρικά λεξικά η λέξη ιχώρ αναφέρεται ως ένα δύσοσμο και υποπράσινο υγρό που παράγεται κατά την νέκρωση και αποσύνθεση των ιστών. Οι ιδιότητές του θυμίζουν τα γαστρικά υγρά που περιέχουν υδροχλωρικό οξύ. Όμως για την κίνηση ενός γίγαντα ύψους 30 μέτρων με ταχύτητα 245 χλμ/ώρα απαιτείται κάποιο άλλο πιο ισχυρό οξύ για την κατασκευή συσσωρευτών. Την ιδιότητα των δύσοσμων ατμών έχουν οι ατμοί του θειικού οξέως ( H2SO4). Το οξύ αυτό χρησιμοποιείται στην κατασκευή συσσωρευτών. Η τοποθέτηση ενός συσσωρευτή στήλης που αρχίζει από τον αυχένα και καταλήγει στον αστράγαλο είναι εργονομικά σωστή.

ΕΝΑ ΑΡΧΑΙΟ ΤΕΧΝΗΤΟ ΑΥΤΟΒΟΥΛΟ…

Ο Όμηρος στην Ιλιάδα γράφει για τις χρυσές θεραπαινίδες του Ηφαίστου: “….της εν μεν νοός εστί μετά φρεσί, εν δε και αυδή….” (που είχαν λογική και κρίση και ομιλία). Για την κίνηση ενός τέτοιου κατασκευάσματος απαιτείται η όρθια στάση και η κρίση. Δηλαδή η δημιουργία υπολογιστικών συστημάτων με κρίση, ικανών να διαχειρίζονται τα διάφορα υποσυστήματα του αυτόματου και να τον θέτουν σε κίνηση. Παρόλη την εξέλιξη της σύγχρονης ρομποτικής, και ενώ έχουν κατασκευαστεί σε τέλειο βαθμό τα επιμέρους όργανα, δεν είναι δυνατή ακόμα η όρθια στάση και το βάδισμα ενός σύγχρονου ρομπότ, διότι οι υπολογιστές που τα χειρίζονται δεν έχουν κρίση (ευφυΐα). Ο Απολλόδωρος μας αναφέρει πως κάποιοι χαρακτήριζαν τον Τάλω ως ταύρο διότι είχε ‘κέρατα’. Ίσως αυτά να ήταν κεραίες εκπομπής και λήψης οδηγιών από τον Μίνωα. (κεραία-κέρας..) Ο Τάλως εκτελούσε και χρέη δικαστή περιφερόμενος σε πόλεις και χωριά, φέροντας μαζί του τους νόμους του Μίνωα γραμμένους σε χάλκινες πλάκες. Ήταν πρωτίστως μια πανίσχυρη μηχανή αποτροπής βίας, που μετατρέπονταν σε πολεμική μηχανή όταν αυτό ήταν αναπόφευκτο. Οι Κρήτες σαν λαός ήταν πολύ ειρηνικός. Πουθενά σε όλη την Κρήτη δεν υπάρχει αναπαράσταση πολεμικών μαχών σε αγγεία και τοιχογραφίες. Η παρουσία του γίγαντα Τάλου απέτρεπε τους ναυτικούς να αποβιβαστούν στην Κρήτη. Ο Ορφέας στα αργοναυτικά μας λεει: “….όσες στην Κρήτη έπαθαν συμφορές κι υπέφεραν, το χάλκινο γίγαντα τηρώντας…..”, αναφέρεται βέβαια στον εκ θαύματος γλύτωμα της ‘αργούς’ από τους λίθους του Τάλου. Τα ξένα καράβια δεν διανοούνταν να πλησιάσουν περισσότερο τα κρητικά παράλια από όσο ήταν το βεληνεκές των λίθων που σφεντόνιζε ο Τάλως εναντίων τους. Αν κάνουμε ένα μικρό παραλληλισμό με τη σφυροβολία τότε θα πρέπει ο Τάλως να πετούσε βράχους 126 κιλών από ύψος 33,70 μέτρων! Σε κάποιες αναπαραστάσεις ο τάλως φαίνετε να πετάει άλλοτε λίθους και άλλοτε ήλιους και άστρα…. Τον Τάλω φαίνεται πως τραβούσε και η φωτιά…Ο Σιμωνίδης μας λεει: “έπεφτε στη φωτιά, έκαιγε τους εχθρούς, γελώντας με σαρδόνιο γέλιο…..μες τη φωτιά πηδούσε έτσι που ήταν χάλκινος, πάνω στο στήθος του τους τσάκιζε, ενώ έχασκαν με στόμα ανοιχτό από απορία”. Ο Χρήστος Λάζος υποστηρίζει πως ο Τάλως διέθετε αυτοθέρμανση. Οι Κρητικοί για να τους αναγνωρίσει ο Τάλως και να μην τους περάσει για εισβολείς έκαναν μια χειρονομία προς αυτόν. Ύψωναν το χέρι τους με ανοιχτό το μικρό δάκτυλο και τον δείκτη σχηματίζοντας το κερασφόρο χέρι.

ΕΤΣΙ ΠΕΘΑΝΕ Ο ΤΑΛΩΣ…..

Το Τέλος του Τάλου ήρθε με την αποβίβαση των Αργοναυτών στην Κρήτη. Απολλώνιος ο Ρόδιος: “…ο Τάλως ο χαλκόφτιαχτος, πάνω από βράχο ατράνταχτο σφεντόνιζε λιθάρια, όταν εκείνοι σίμωναν στου Δίκταιου τον όρμο, να τους εμποδίσει στη στεριά να δέσουν παλαμάρια….”. Απολλόδωρος: “….λεν κάποιοι πως ο Ποίας αυτός είχε τοξέψει απάνω στον αστράγαλο και έτσι είχε πεθάνει…”. Στόχος του Ποίαντα ήταν το χάλκινο καρφί που υπήρχε στον αστράγαλο και συγκρατούσε τον ιχώρ, το κλειδί δηλαδή της ζωής του Τάλου. Πάντως είναι απίθανο ένα απλό βέλος να μπορέσει να διαπεράσει την θωράκιση του Τάλου και να τον συντρίψει. Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος μας λεει σχετικά: “….καθώς βαριά λιθάρια μας σφεντόνιζε εμποδίζοντας μας το ακρωτήριο να σιμώσουμε, σε βράχο μυτερό χτύπησε ο αστράγαλός του”. Η Μήδεια στάθηκε πάνω στο κατάστρωμα της Αργούς “…και συγκεντρώνοντας μες το μυαλό της τις δυνάμεις του κακού, με μάτια εχθρικά του χάλκινου του Τάλου των ματιών μαγνήτισε τις κόγχες και απάνω στην κορύφωση της καταστροφικής της έκστασης, απόλυσε εναντίον του από μέσα τις καταστροφικές σκεπτομορφές, άγρια τρίζοντας τα δόντια μες το παραλήρημα της….”. Κατόπιν ο Τάλως φαίνεται να τρελαίνεται και άρχισε να τρέχει στα βράχια. Ο αστράγαλος του χτύπησε σε κάποιο μυτερό λιθάρι και ο ιχώρ χύθηκε όλος σαν λιωμένο μολύβι.Χωρίς ενέργεια και ισορροπία γκρεμοτσακίστηκε στα βράχια. Το Αιγαίο σκέπασε και αυτόν όπως και τόσους άλλους μύθους…. – (AΠΟ ΤΟ ΠΟΛΥ ΟΜΟΡΦΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΕΝΑ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟ ekati-e.blogspot.)

Ο Δαίδαλος

Ο Δαίδαλος ήταν γλύπτης, αρχιτέκτονας και εφευρέτης, μια πραγματικά αμφιλεγόμενη προσωπικότητα ανάμεσα στην ιστορία και την μυθολογία. Σχεδίασε το παλάτι της Κνωσού και το Λαβύρινθο που ζούσε ο Μινώταυρος (το οποίο τελικά σκότωσε ο Θησέας). Αλλά το πιο εντυπωσιακό επίτευγμα του Δαίδαλου, ήταν η πρώτη πτήση με ανθρώπινη μόνο δύναμη!

Ο Δαίδαλος έφτιαξε ένα ζευγάρι φτερά για τον εαυτό του κι ένα για τον γιο του Ίκαρο, ώστε να καταφέρουν να δραπετεύσουν απ’ την Κρήτη (που τους κρατούσε αιχμάλωτους ο βασιλιάς Μίνωας) και να επιστρέψουν στην Αθήνα. Το ταξίδι το ολοκλήρωσε ο Δαίδαλος μόνος του, μιας και όπως λέει ο μύθος ο Ίκαρος πέταξε πολύ κοντά στον ήλιο και τα φτερά του κάηκαν ή απ’ την ζέστη του ήλιου έλιωσε το κερί που τα κρατούσε ενωμένα. Τελικά μετά από καταδίωξη του βασιλιά Μίνωα ο Δαίδαλος κατέφυγε στην Σικελία.Εκεί όμως ο Δαίδαλος βρίσκει την βοήθεια του βασιλιά Κώκαλου και ο Μίνωας δολοφονείται. Θάβεται με μεγαλοπρέπεια στην Σικελία και ιδρύεται προς τιμήν του η πόλη Μινώα.

Ο Όμηρος και ο Πλάτωνας αναφέρουν ότι ο Δαίδαλος είχε κατασκευάσει κινητά αγάλματα (ρομπότ που δούλευαν με υδράργυρο (όπως και ο Τάλως) για να φρουρούν το λαβύρινθο. Επίσης μικρές ξύλινες αυτοκινούμενες κούκλες για να παίζουν τα παιδιά του βασιλιά Μίνωα. Λέγεται μάλιστα ότι μερικά από τα αγάλματα – ρομπότ που έφτιαχνε τα έδενε για να μην του φεύγουν και τα χάνει! Θεωρείται ο εφευρέτης της σφήνας, του άξονα και του αλφαδιού.

Σε αρχαία Αιγυπτιακά κείμενα αναφέρεται ότι κάποιος που η περιγραφή του ταιριάζει με τον Δαίδαλο συμμετείχε και σε κάποιες σχεδιάσεις της εποχής εκείνης, στην Αίγυπτο. ‘Aλλος μύθος αναφέρει ότι ο ανιψιός του Δαίδαλου ο Τάλως (ίδιο όνομα με το μυθικό ρομπότ Τάλως, σύμπτωση άραγε τον βοηθούσε στην δουλειά του και επίσης εφηύρε το διαβήτη και το πριόνι! Ο Δαίδαλος όμως τον σκότωσε (είτε από λάθος είτε από ζήλια) και οι Αθηναίοι για να τον τιμωρήσουν τον έστειλαν εξορία στην Κρήτη.

O Τάλως ήταν ένα από τα πιο γνωστά αρχαία ρομπότ στην Ελλάδα (βλέπε σε σχετική ανάρτηση).

ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΑΡΧΑΙΩΝ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ

Η ανακατασκευή των αρχαίων μουσικών οργάνων είναι βασικότατο σκέλος του έργου του Παναγιώτη Στέφου, το οποίο υποστηρίζεται από ολοκληρωμένη μελέτη επάνω στην αρχαία ελληνική μουσική. Η εξαντλητική έρευνα σε μουσεία, η σχολαστική συγκέντρωση πάσης φύσεως πηγών και ο σχεδιασμός / αποτύπωση και κατασκευή των οργάνων είναι θεμελιώδες κυριολεκτικά στοιχείο της εργασίας του Λύραυλου.

Στόχος η δημιουργία όσο το δυνατόν πιο πιστών αντιγράφων, που δεν θα λειτουργούν απλά ως γοητευτικές «μακέτες» αλλά ως πλήρη όργανα, που θα αποδίδουν με τον καλύτερο τρόπο τις σωζόμενες «παρτιτούρες».

 Η πιστότητα και η χρήση των φυσικών υλικών

Η συνδυαστική μελέτη όλων των πηγών οδήγησε στον σχεδιασμό των αρχαίων οργάνων με αρκετή ασφάλεια και πιστότητα, επιτρέποντας το πέρασμα στο πιο δημιουργικό ίσως κομμάτι, την ίδια την κατασκευή των οργάνων.

Κάνοντας χρήση των πρωτότυπων υλικών, όπως έλατο, πυξάρι και καλάμι, έντερα για τις χορδές, καύκαλα χελώνας , δέρμα, ιχθυόκολλα και ξυλόκαρφα, ο Παναγιώτης και ο Μιχάλης Στέφος προχώρησαν στην αναδημιουργία των περισσότερων αρχαίων μουσικών οργάνων.

Αξίζει να τονιστεί ότι κάθε φορά, στο πλαίσιο τόσο των καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, όσο και των πιο αμιγώς εκπαιδευτικών προγραμμάτων, ο Στέφος παρουσιάζει από κοντά στο κοινό τα μουσικά όργανα.

Στις προτάσεις μάλιστα του Λύραυλου περιέχεται η δυνατότητα εκπαιδευτικού προγράμματος ειδικά επάνω στην κατασκευή των μουσικών οργάνων της αρχαιότητας. Η διαδικασία αυτή για τα παιδιά δεν είναι απλά δημιουργική, αλλά κυριολεκτικά μαγική.

 ΠΗΓΗ http://www.lyravlos.gr/ancient-greek-instruments.asp