Το Χάος κατά την επιστήμη και την φιλοσοφία

Όταν εξετάζουμε το Χάος κατά την Φιλοσοφία στην ουσία εξετάζουμε το Αυθύπαρκτο Αρχικό Αίτιο από το οποίο εκπορεύθηκε η Φύσις. Αυθύπαρ­κτο Αρχικό Αίτιο είναι η Αδημιούργητη Αρχή από την οποία εκ­πορεύτηκε η Φύσις και αυτή η αδημιούργητη αρχή κατά την φιλοσοφία είναι το Χάος. Πριν εξετάσουμε το Χάος είναι ενδιαφέρον να δούμε τι σημαίνει η λέξη Χάος. Η λέξη ΧΑΟΣ σημαίνει το χάσμα και νοείται ως μια περιοχή η οποία είναι απρόσιτη και απροσπέλαστη στην ανθρώπινη διανόηση, δηλαδή περιοχή στην οποία  η ανθρώπινη διανόηση δεν μπορεί να εισχωρήσει, πολύ δε περισσότερο να την κατανοήσει και να την περιγράψει.

Ο Ησίοδος στον στίχο 116 της Κοσμογονίας του αναφέρει, σε σύγχρονη απόδοση, ότι «πρω­τίστως το Χάος εγένετο και αμέσως μετά η πλατύστηθη Γη … και ο Έρως…». Εκείνο το οποίο δεν διευκρινίζει ο Ησίοδος είναι εάν υπήρχε κάτι προ του Χάους δηλαδή αν το Χάος είναι το Αυθύπαρκτο Αρχικό Αίτιο εκπορεύσεως της Φύσεως και ποίο ήταν το αίτιο που προκάλεσε την Πρώτη Κίνηση ώστε να αρχίσει σε κάποια στιγμή η εκπόρευση της Φύσεως εκ του Χάους. Εμείς την έννοια του Χάους θα την προσεγγίσουμε σύμφωνα με την εσωτερική φιλοσοφία κατά δυο τρόπους.

Πρώτη προσέγγιση

Η πρώτη προσέγγιση της εννοίας του Χάους γίνεται κατά τρόπο αφαιρετικό και έμμεσο δηλαδή θεωρείται ότι το Χάος έχει αντίθετες ιδιότητες από αυτές της εκδηλωμένης Φύσεως και το περιγράφει ως εξής: ΧΑΟΣ είναι το άμορφο απειρο, το ανεκδήλωτο μέγα παν, το δυνάμει είναι της ουσιας της φυσεως, η όποιος κατάσταση της ουσιας της φυσεως, η μη ενεργούσα ουσια της Φύσεως.

ΑΜΟΡΦΟ ΑΠΕΙΡΟ σημαίνει το χωρίς μορφική υπόσταση άπειρο, το οποίο δεν μπορεί να γίνει κατανοητό από την ανθρώπινη διανόηση η οποία μόνο μορφικές υποστάσεις μπορεί να κατανοήσει. Εδώ η λέξη «άπειρο» χρησιμοποιείται καταχρηστικά και δεν σχετίζεται με τις διαστάσεις του χάους αλλά έχει την έννοια του μη δυναμένου να προσδιορίσουμε και προσεγγίσουμε.

ΑΠΟΙΟΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ της ουσίας της Φύσεως είναι εκείνη η κατάσταση στην οποία δεν υπάρχει ποιοτική εκδήλωση των ουσιών και συνεπώς όλα είναι ομοιόμορφα και στατικά.

ΜΗ ΕΝΕΡΓΟΥΣΑ ουσία είναι ουσία σε ανενεργό κατάσταση ενώ η ουσία της Φύσεως είναι σε ενεργό κατάσταση.

ΑΝΕΚΔΗΛΩΤΟ ΜΕΓΑ ΠΑΝ σημαίνει το Παν (την Φύση) πριν εκδηλωθεί, δηλαδή πριν οι ουσίες του εκδηλώσουν τους νόμους τους. Αποτέλεσμα της εκδηλώσεως των νόμων των ουσιών ήταν οι ουσίες αυτές να συγκροτήσουν μορφικές υποστάσεις οι οποίες είναι κατανοητές από την ανθρώπινη διανόηση. Συνεπώς το Χάος είναι μια κατάσταση στην οποία οι ουσίες  βρισκόταν σε ακινησία και δεν μπορούν να συγκροτήσουν μορφικές υποστάσεις.

ΔΥΝΑΜΕΙ ΕΙΝΑΙ της ουσίας της Φύσεως σημαίνει ότι οι ουσίες της Φύσεως στο Χάος έχουν την δυνατότητα να εκδηλωθούν και να αποτελέσουν έτσι την Φύση εφόσον ενεργούσε επ’ αυτών μια «πρώτη κίνηση» δηλαδή μια πρώτη ώθηση.

Οι ανωτέρω προσδιορισμοί του Χάους είναι πολύ σημα­ντικοί α) διότι μας προστατεύουν από τον σχηματισμό λανθασμένης εικόνας για το Χάος το οποίο είναι απρόσιτο και απροσπέλαστο στην ανθρώπινη διανόηση και β) διότι κατανοούμε ότι το Χάος δεν είναι κενός χώρος, δεν είναι ανυπαρξία αλλά ουσιαστικό και υπαρκτό ανεκδήλωτο Είναι με άπειρες δυνάμεις και δυναμικότητες αλλά σε λανθάνουσα και άποιο κατάσταση.

Δεύτερη προσέγγιση

Η δεύτερη προσέγγιση της εννοίας του Χάους γίνεται με βάση τον νόμο της αναλογικότητας. Ο Νόμος της Αναλογικότητας αναφέρει ότι «το γενόμενο είναι όμοιο με τον γεννήτορα του». Στην προκειμένη περίπτωση γενόμενο είναι η ουσία της Φύσεως και γεννήτορας το Χάος. 

Σύμφωνα με τους ατομικούς φιλοσόφους Λεύκιππο και Δημόκριτο, η υλική ουσία της Φύσεως αποτελείται από Άτομα. Τα Άτομα αυτά δεν ταυτί­ζονται με τα γνωστά μας από την φυσική άτομα ή στοιχεία γιατί τα μεν Άτομα των Λεύκιππου και Δημό­κριτου είναι άτμητα ενώ τα γνωστά μας από την φυσική άτομα τέμνονται δηλαδή διασπώνται.

Τα κατά την φιλοσοφία Άτομα της ατομικής ουσίας, από πλευράς εσωτερικής δομής, έχουν Κέντρο και Περιφέρεια. Κέντρο είναι η δύναμη του ατόμου η οποία έχει την έννοια του Νόμου της Κινήσεως ενώ Περιφέρεια είναι αυτό τούτο το Είναι του ατόμου και έχει την έννοια του Νόμου της Ζωής. Όπως τα Άτομα της ατομικής ουσίας έχουν κέντρο (τον Νόμο της Κινήσεως) και περιφέρεια (τον Νόμο της Ζωής) έτσι με βάση τον Νόμο της Αναλογικότητας, θεωρούμε ότι και το ΧΑΟΣ συγκροτείται από κέντρο (την τον νόμο της ΚΙΝΗΣΕΩΣ) και από περιφέρεια (τον νόμο της ΖΩΗΣ).

Σχετικά με το Χάους και την εκπόρευση της Φύσεως εξ αυτού ο Σπυρίδων Νάγος (ένας φιλόσοφος του παρελθόντος αιώνος) έλεγε: «Κατά την προ της δημιουργίας κατάσταση στο Χάος, η Κίνηση και η Ζωή ήταν διαχωρισμένες. Αφε­τηρία της εκπορεύσεως του Σύμπαντος ήταν η προσέγγιση του Κέ­ντρου [της Κινήσεως] στην περιφέ­ρεια [στην Ζωή]. Αιώνες αιώνων συνέδραμαν ώστε η απείρως ελαχίστη κί­νηση να καταστεί ικανή να ψαύση (να αγγίξει) την περι­βάλλουσα ως είδος φλοιού ζωη και από απείρως ελαχίστη να αποκτήσει την δυνατό­τητα της άπειρης επέκτασης και της ατελεύτητης μετάδοσης σπέρματος παραγωγής στην Ζωη. Έτσι η Κίνηση  φιλεί (προσεγγίζει) την Ζωή και ως εκ του λόγου τούτου καθίστανται [κίνηση και ζωή] ατελεύτητα παραγωγικές δυνά­μεων. Οι εκδηλούμενες αυτές δυνάμεις είναι τα αίτια της μεταφοράς της ουσίας από το Χάος στο ενεργητικό Είναι των κόσμων».

Στο σημείο αυτό πρέπει να προσέξουμε και να μην αφήσουμε την φαντασία μας να φτιάξει νοητικό μοντέλο του Χάους με ένα κέντρο και μια περιφέρεια σύμφωνα με τις γνωστές μας μορφικές δομές, διότι τα αναφερόμενα ως κέντρο (νόμος της κινήσεως) και περιφέρεια (νόμος της ζωής) είναι νόμοι και δεν έχουν την έννοια της μορφικής δομικής συστάσεως. Συγκεκριμένα

• ο ΝΟΜΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΕΩΣ έχει στο Χάος την έννοια της τάσεως προς μεταβολή της ουσίας του Χάους δηλαδή της εσωτερικής ωθήσεως προς εκδήλωση των δυναμικοτήτων των και συνεπώς του αιτίου που προκάλεσε την εκδήλωση της εκ του Χάους ουσίας εις την Φύση και
• ο ΝΟΜΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ έχει στο Χάος την έννοια της ανεκδηλώτου υπάρξεως και επομένως ο νόμος της ζωής είναι αυτός που καθιστά την εκ του Χάους εκπορευομένη ουσία ΎΠΑΡΞΗ μέσα στην Φύση.

Συνεπώς η προσέγγιση του ενεργητικού παράγοντος στον παράγοντα της υπάρξεως δηλαδή η ενεργοποίηση του παράγοντος της υπάρξεως είχε ως αποτέλεσμα την εκδήλωση της ουσίας του Χάους στην Φύση και συνεπώς την εκπόρευση της Φύσεως. Εκείνο που συνετέλεσε σε αυτήν την προσέγγιση ήταν ο Έρως.

Οι ουσίες της Φύσεως

Στην εκδηλωμένη Φύση ο Νόμος της Κινήσεως μετά του Νόμου της Ζωής από κοινού είναι οι νόμοι των Ατόμων της ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΟΥΣΙΑΣ της Φύσεως δηλαδή της Υλικής Ουσίας της Φύσεως δια της οποίας συγκροτούνται όλες οι υλικές μορφές της Φύσεως, είναι η πλατύστηθη Γη την οποία αναφέρει ο Ησίοδος.

Εκτός όμως από την ατομική ή υλική ουσία εκ του Χάους εξέρχεται και Δευτέρα ουσία. Αυτή η δευτέρα ουσία είναι ο ΑΙΘΕΡΑΣ (τον οποίο αναφέρει ο Ησίοδος σε κάποιο άλλο σημείο) και ο οποίος πληροί τον Χώρο μέσα στον οποίο δρα και εξελίσσεται η υλική ουσία της Φύσεως.

ΑΠΡΟΣΠΕΛΑΣΤΟ ΚΑΙ ΑΣΥΛΛΗΠΤΟ από ΤΗΝ ΔΙΑΝΟΗΣΗ

Όπως αναφέρθηκε στην αρχή της ομιλίας μου το Χάος είναι απροσπέλαστο και ασύλληπτο από την αν­θρώπινη διανόηση. Αυτό οφείλεται στο ότι η διανόηση του ανθρώπου είναι μεταγενέστερο φαινόμενο από την εκπόρευση της Φύσεως εκ του Χάους και την συγκρότηση των κόσμων σε μορφικά Είναι. Συνεπώς το πνεύμα  έχει ως αντικείμενο έρευνάς του μόνον την Φύση (τέκνο της οποίας είναι) και όχι την προγενέστερη κατάσταση, την οποία οι αισθήσεις του δεν μπορούν να ερευνήσουν, διότι οι αισθήσεις είναι όργανα συγκροτημένα εκ της ενεργούσης ουσίας της Φύσεως και ταυτόχρονα είναι δυνάμεις του πνεύματος και συνεπώς δεν δύνανται να ερευνήσουν την μη ενεργούσα ουσία του Χάους.

ΤΑΞΗ ΕΚ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣ

Από το Χάος, με την ενεργοποίηση των νόμων των ουσιών του, επήλθε η «τάξη» και αυτό ακριβώς υποδηλώνει το λόγιο «ordo ab chao» (δηλαδή τάξη από το Χάος). Λέγοντας τάξη εννοούμε την συγκρότηση και την πολυποίκιλη εμφάνιση των μορφών στην Φύση στην οποία αυτή η πολλαπλότητα και πολυπλοκότητα συνεχώς αυξάνει. Η αύξηση αυτής της πολλαπλότητας και πολυπλοκότητας στην φύση περιγράφεται στην φυσική από τον νόμο της ΕΝΤΡΟΠΙΑΣ ο οποίος είναι συνέπεια του δευτέρου θερμο­δυναμι­κού αξιώματος της φυσικής.

ΑΪΔΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ

Η εκ του Χάους προέλευση των ουσιών της Φύσεως είναι ο λόγος που χαρακτηρίζονται οι ουσίες αυτές ως αΐδιες.  Κατά τα λεξικά αΐδιες είναι οι  ουσίες οι οποίες δεν έχουν αρχή και τέλος. Αυτό οφείλεται στο ότι οι ουσίες της Φύσεως:

• δεν έχουν αρχή διότι εκπορεύτηκαν εκ του Χάους και δεν μπορεί να θεωρηθεί ως αρχή τους η στιγμή της εκπορεύσεώς τους στη Φύση αλλά ούτε και στο Χάος υπάρχει αρχή της ουσίας του γιατί το Χάος υπήρχε και κανείς δεν το «δημιούργησε» και
• δεν έχουν τέλος διότι η ατελεύτητη εκδήλωση νέων δυναμικοτήτων των ουσιών της Φύσεως καθιστά αδύνατη την επαναφορά τους στο Χάος (γιατί δεν είναι δυνατόν να υπάρξει ουσία στο Χάος με εκδηλωμένες δυνάμεις αφού το παν στο Χάος βρίσκεται σε ανεκδήλωτη κατάσταση).

ΤΟ ΧΑΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Η παλαιότερη επιστημονική θεωρία για την αρχή του Σύμπαντος είναι η θεωρία της αρχικής μεγάλης έκρηξης (big bang) σύμφωνα με την οποία το Σύμπαν ξεκίνησε με την έκρηξη του ΑΡΧΙΚΟΥ ΑΤΟΜΟΥ από το οποίο εκπορεύτηκε η Φύση και το οποίο αντιστοιχεί προς το Χάος της Φιλοσοφίας. Το Αρχικό Άτομο θεωρείται ότι ξεκίνησε από μια μαθηματική ανωμαλία (singularity) που σημαίνει ότι είχε απείρως μικρές διαστάσεις, μικρότερες από τις διαστάσεις ενός πρωτονίου και είχε άπειρη πυκνότητα και θερμοκρασία. Αυτό προκύπτει από τη λύση των εξισώσεων του Einstein αν θεωρήσουμε τον “παράγοντα κλίμακας” R=0 και τον “παράγοντα χρόνος” t=0.

Ο πρώτος που διατύπωσε την θεωρία της αρ­χικής μεγάλης έκρηξης ήταν ο Βέλγος Lemaitre το 1927 ο οποίος, εκτός από τις λύσεις των εξισώσεων του Einstein  χρησιμοποίησε και τον εξής συλλογισμό: «Επειδή η εντροπία του Σύμπαντος συνεχώς αυξάνει, θα πρέπει το Σύμπαν να ξεκίνησε από ένα Αρχικό Άτομο το οποίο είχε την μεγαλύτερη δυνατή οργάνωση, περιείχε όλη την ύλη του Σύμπαντος και από την έκρηξη του προήλθαν οι γαλαξίες κλπ που αποτελούν σήμερα το Σύμπαν».

Από τα προαναφερθέντα συνάγεται ότι η σχετικιστική κοσμολογία έχει προσεγγίσει την έννοια του Χάους αφού δέχεται ότι το Σύμπαν ξεκίνησε από ένα απείρως μικρό Αρχικό Άτομο (το οποίο περιείχε όλη την ύλη του Σύμπαντος και από την έκρηξη του οποίου προήλθαν οι γαλαξίες κλπ που αποτελούν σήμερα το Σύμπαν), αλλά δεν έχει υπεισέλθει στην σύσταση αυτού του ατόμου και στα αίτια που προκάλεσαν την εξ αυτού εκπόρευση του Σύμπαντος διότι δεν έχει ανακαλύψει ακόμα τα άτομα της κατά Δημόκριτο ατομικής ουσίας.

ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Η επιστήμη θεωρεί ότι η δημιουργία της Φύσεως είναι αποτέλεσμα μιας «μεγάλης εκρήξεως», συνεπώς η δημιουργία περατώθηκε και δεν δημιουργούνται νέες ουσίες. Το μόνο που λαμβάνει χώρα στη Φύση είναι η ατελεύτητη εξέλιξη αυτών των ουσιών που περιγράφεται με την αύξηση της εντροπίας του Σύμπαντος.

Η φιλοσοφία πιστεύει ότι η δημιουργία του Σύμπαντος δεν περατώθηκε αλλά συνεχίζεται αενάως με την αδιάκοπη μεταφορά ουσίας από το Χάος στο Είναι της εκδηλουμένης Φύσεως. Οι ουσίες αυτές εξελίσσονται αενάως με αποτέλεσμα να υπάρχουν στη Φύση ουσίες διαφόρου επιπέδου εξελίξεως (ανάλογα με τον χρόνο εκδηλώσεώς τους) οι οποίες συγκροτούν ΚΟΣΜΟΥΣ διαφορετικών επιπέδων εξελίξεως.

Τέλος η επιστήμη αγνοεί τα αίτια που προκάλεσαν την μεγάλη έκρηξη ενώ η φιλοσοφία θεωρεί ότι η έναρξη εκπορεύσεως της φύσεως οφείλεται στην προσέγγιση του κέντρου του Χάους προς την περιφέρεια αυτού και αυτήν την προσέγγιση την προκάλεσε ο πρεσβύτερος Έρως[1].

ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΤΑΚΑΣ, Φυσικός και Πτυχιούχος της Νομικής.

---

[1] Ο Έρως, είναι ο αρχαιότερος και νεώτερος των Θεών, είναι πηγή ανεξάντλητος πάσης δημιουργίας και πάσης χαράς,  είναι το πρωταρχικό Πυρ το οποίο διέρχεται δι’ όλων των κόσμων. Δι’ αυτού εκδηλούνται αι μορφαί της Φύσεως, τα όντα, οι ανθρωποι και οι Θεοί. Ο Έρως παρεδρεύει εις τας εξελίξεις των αθανάτων και εις την μίξιν των πρωτίστων ουσιών και κρατεί τας κλείδας του Ουρανού και της Γης.